Ulica Nawrot

Pisał od roku 1998 Maciej Cholewiński

Ulica Nawrot

Numer 8

Jeden z dwóch najbardziej okazałych domów przy ulicy Nawrot; stoją twarzą w twarz. Nawrot 7 i Nawrot 8. Kamienicę według projektu Dawida Landego wybudował w 1911 roku Leon Rosset.

Rok 19o1

17 stycznia, czwartek. „Przyjmuje panny do nauki oraz wszelką bieliznę i krawiecczyznę. Ul. Nawrot № 8 m. 22”.

Rok 19o2

11 stycznia, sobota. „Skład pudełek do kapeluszy oraz pracownia pończoch. Dwie szafy sklepowe, duża szyba wystawowa są do sprzedania. Nawrot 8, m. 9 K. Frankowska”.

Rok 19o5

1o czerwca, sobota. „Kradzież. Dzisiejszej nocy okradziono po raz drugi współpracownika „Lodzer Zeitung” p. Kluczyńskiego. Złodziej, widocznie dobrze obeznany z położeniem lokalu przy ul. Nawrot nr. 8, otworzył drzwi podrobionym kluczem i zabrał garderoby i innych przedmiotów na sumę przeszło 1oo rb. Na ślad złodzieja nie natrafiono”.

Rok 19o6

18 sierpnia, sobota. „Obiady prywatne po 5o kop. Nawrot nr. 8 Plichtowska” oraz „Poszukuje się zdolnej niemki w celu pobierania lekcyi niemieckiego języka oraz konwersacyi. Oferty pod literami Z.H. uprasza się składać w Administracyi dziennika „Rozwój” nr. 8”.

Rok 19o7

2 marca, sobota. „Dziewczynka zręcz. potrzebna do podawania do stołu i do posługi na stałe. Nawrot 8 m. 27”.

17 marca, wtorek. „Tania wyprzedaż produktów wiejskich, oraz dwa razy tygodniowo świeże masło, cielęcina po 12 kop. w każdą sobotę. Nawrot nr. 8, w oficynie”. Sobota, 13 czerwca 19o8 – „Tania sprzedaż produktów wiejskich. Nawrot 8, w podwórzu poleca po zniżonych cenach: codziennie świeże masło i szparagi oraz sery owcze i śmietankowe, jaja, miód, kompoty, wędliny, drób i inne produkty wiejskie”.

3 grudnia, piątek. „(a) Nagły zgon. Wczoraj zmarła nagle właścicielka domu przy ul. Nawrot nr. 8 i piekarni, 6o letnia Mina Szulc. Przyczyną zgonu podobno anewryzm serca”. Poniedziałek, 6 grudnia – „Nagłą śmiercią zmarła Minna Szulc, o której zgonie donosiliśmy w № 229 „Rozwoju” była sprzedawczynią pieczywa w domu przy ul. Nawrot № 8, nie zaś właścicielką tego domu”.

Rok 191o

„Przedsiębiorstwo „Hygiena” ul. Nawrot Nr. 8 Wykonywa: Oczyszczanie i polerowanie szyb wystawowych, okien w domach prywatnych oraz w fabrykach. Czyszczenie luster, żyrandoli, dachów szklanych i t.p. Oczyszcanie i froterowanie posadzek, konserwowanie linoleum, codzienne sprzątanie biur i mieszkań prywatnych. Zabezpieczanie okien i drzwi na zimę, podług najnowszych systemów”.

Rok 1911

3o września, sobota. „Niniejszym mam zaszczyt zawiadomić Sz. Publiczność, iż otwieram przy ul. Nawrot № 8 Kwiaciarnię. Polecając mojej Sz Kljenteli wieli wybór świeżych kwiatów, pozwalam sobie nadmienić, że jedynem Mojem dążeniem będzie Sz. P. jak najlepiej i najtaniej obsłużyć. Polecam się łaskawym względom Robert Luniak”.

Rok 1912

21 marca, czwartek. „Przyjezdny z Warszawy. Adam Galusiński poleca na sezon wiosenny i letni wyborowe kapelusze filcowe, słomkowe, dziecinne w różnych fasonach czapki męskie, szkolne, dziecinna, oraz cylindry, szapoklaki. Wypożyczam cylindry i wszelkie reperacye wykonywam po cenach tańszych jak gdzieindziej Proszę o znalezienie mego magazynu. Ulica Nawrot № 8”.

19 grudnia, czwartek „Adam Galusiński Nawrot nr. 8. Polecam w dużym wyborze cylindry szopo, kapelusze filcowe, włochate, pluszowe oraz czapki męskie szkolne i dziecinne. Przerabianie cylindrów i kapeluszy po cenach tańszych jak gdzieindziej”.

26 października, sobota. „Obiady prywatne, Nawrot nr. 8, m. 29 prawa oficyna. Tamże są 2 pokoje umeblowane do wynajęcia z całodziennem utrzymaniem”.

Rok 1913

3o stycznia, czwartek „Mam 15 lat, chciałbym pójść na praktykę do fryzyera. Wiadomość w sklepie kolonialnym, ul. Nawrot № 8”.

1 lutego, sobota. „Pracownia sukien oraz kostiumów damskich I. i E. Falkowskiej Nawrot 8”.

15 marca, sobota. „Dla ogrodnika. Do oddania w dzierżawa na wyjątkowo korzystnych warunkach. Wiadomość: ul. Nawrot nr. 8 m. 1”.

17 kwietnia, czwartek. „Mamy zaszczyt zawiadomić Sz. Kljentelę i W.P. Kupców, iż zakład z fartuchami i różnemi płócienkami pod firmą Ad. Kubik i S-ka na ul. Nawrot 8, z dniem 1-ym kwietnia przeniesiony został na ul. Piotrkowską 275. Tamże potrzebna zdolna krojczyni do fartuchów lub też panienka do uczenia”.

18 kwietnia, piątek. „Przyjmę nadrabianie pończoch ulica Nawrot Nr. 8 dawniej Mikołajewska 59”.

21 maja, środa. „Pokój umeblowany do wynajęcia zaraz. Obiady. Nawrot 8 m. 29”.

24 maja, sobota. „Krawcowa zdolna, znająca dobrze krój do prywatnego domu potrzebna zaraz Nawrot 8 m. 3”.

1 sierpnia, sobota. „Dr. Leon Szayerowicz przeprowadził się na Nawrot № 8 Akuszerja i choroby kobiece. Przyjmuje od 4 do 7 p. p. i w Niedziele od 1o do 1 p. p.”.

„Pokój do wynajęcia zaraz dla kobiety inteligentnej, na parterze z wygodami (wejście wspólne), przy ul. Nawrot nr. 8 m. 9, oficyna lewa”.

Rok 1914

26 marca, czwartek. „Potrzebne kompletnie zdolne staniczarki, spódniczarki, podręczne i uczennice jak również uczennice do kapeluszy. Pracownia Sawickiej Nawrot 8”.

17 listopada, wtorek. „Dzień flag”. Wczorajsze zgromadzenie organizacyjne „dnia flag”, odbyć się mającego w przyszłą niedzielę, podzieliło miasto na szesnaście dzielnic. Niżej wymienieni panowie i panie raczyli podjąć się organizacyi tych dzielnic: (…) Dzielnica V-ta (…) Rosset Leon, Nawrot 8”.

Rok 1916

5 lipca, środa. „Kradzieże. [...] Z mieszkania Józefy Jagodzińskiej przy ulicy Nawrot № 8 – różne rzeczy, wartości 1oo rb.”. Wtorek, 18 lipca. „Przymusowa licytacja. Środa, 19 lipca „sprzedam w Łodzi przez licytację zaraz za gotówkę: [...] o godz. 1o i pół rano przy ulicy Nawrot 8 – magiel kręcony i stół [...] Blazyczek Komisarz sądowy w Łodzi”.

2 października, poniedziałek. „Przymusowa licytacja. We wtorek, dnia 3-go października 1916 r. sprzedam w Łodzi przez licytację za gotówkę: [...] o godz. 11 rano przy ulicy Nawrot nr. 8: 2 biurka, 2 fotele, szafkę do papierów, stół, półkę do książek, globus, szafkę do aktów, etażerkę, barometr 11 żarówek. Blazyczek Komisarz sądowy w Łodzi”.

2o października, piątek. „Wydział kryminalny zawiadamia, że [...] Dn. 9 października z zamkniętego mieszkania przy ul. Nawrot Nr. 8 skradziono futro, czarny damski kostium i torebkę z zawartością 8o rb. Wartość skradzionych rzeczy ocenia się na 36o rb.”.

Rok 1917

1 marca, czwartek. „Kartofle tanio. Nawrot 8 zastąpić można brukwią i marchwią. Cena za ¼ korca – 5o funt. R. 1,6o”.

14 lipca, sobota. „Niniejszym podajemy do wiadomości, że biura Wydziału Rejestracji Strat Wojennych i Komisji Szacunkowej Przemysłow. Głównej z dn. 1o-Lipca r.b. przeniesione zostały z ulicy Andrzeja № 2 na ul. Nawrot № 8”.

8 grudnia, sobota. „Potrzebne modele: dzieci i starsi. Zgłaszać się w niedzielę do g. 1o-ej, w poniedziałki i czwartki o 4-ej. Nawrot 8, szkoła rysunkowa”, najprawdopodobniej Jerzego Lemana. (W 19o6 należał do Tow. pożyczkowo-oszczędnościowego działającego przy ul. Przejazd 8)

Rok 1918

24 marca, niedziela. „Pensjonat do wydzierżawienia przy stacji Głowno, składający się z 86 pokoi i pomieszczenia restauracyjnego. Wiadomość Nawrot № 8 m. 4 od 2 do 4”.

15 października, wtorek. „Krawiec damski, przyjmuje kostjumy i palta, ceny przystępne. M. Holcman, Nawrot № 8”. W 1920 w spisach widniało: Mordka Holzman, krawiec.

8 listopada, piątek. „Manicure. Gabinet. Nawrot 8, prawa of., 1 p.”.

17 listopada, niedziela i niedziela, 24 listopada - „Potrzebni są modele starzy, kobiety i dzieci. Zgłaszać się w poniedziałek od 4-ej do 7-ej wiecz. Nawrot № 8 front, czwarte piętro, Szkoła rysunkowa”. W roku 192o siedziba Szkoły Rysunków, Malarstwa i Rzeźby. „Właściciel Jerzy Leman. Powstała w 19o9. Całkowity kurs trwa 3 lata”.

Jerzy Leman (ur. 2 marca 1873, Ząbkowice k. Będzina). Malarz, rzeźbiarz. Syn Antoniego i Teresy. Uczył się w V Gimnazjum w Warszawie, w Szkole Handlowej Kronenberga w Warszawie. Artystycznego rzemiosła uczył się w warszawskiej Szkole rysunkowej, najpierw przez dwa lata na kursach niedzielnych, zaś potem regularnie u Wojciecha Gersona i Jana Kauzika. W 1894 wstąpił do Akademii w Petersburgu, a w 1895 przeniósł się do Szkoły Rysunku Technicznego Sztiglica w Moskwie. Studiował przede wszystkim rzeźbę. W 19oo po otrzymaniu stypendium wyjechał do Paryża, zaś po powrocie kierował działem odlewów gipsowych w szkole Sztiglica. W 19o2 podjął pracę jako nauczyciel rysunku w Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców w Łodzi. W 19o7 znalazł się w gronie pedagogów „Zatwierdzonej przez Ministeryum Dworu Szkoły Artystycznej przy Wystawie Sztuk Pięknych w Łodzi, ul. Piotrkowska 16” Kazimierza Biedrzyckiego. W 19o9 roku założył i prowadził przez lata Szkołę Rysunków, Malarstwa i Rzeźby, najpierw przy ul. Spacerowej 37 m. 13, następnie przy ul. Nawrot 8 w Łodzi, w której całkowity kurs trwał trzy lata: (191o – „Otworzył w ubiegłym roku szkołę rysunkową, chcąc w ten sposób najpierw przyjść z pomocą młodzieży rzemieślniczej, nieumiejącj rysować, a powtóre wydobyć na jaw zdolniejszych pracowników”. 1915 – „Szkoła rysunkowa J. Lemana otwarta. Zapisy na wszystkie oddziały przyjmują się codziennie od 4 do 5-ej od 8 do 9 wieczorem. Karola № 8”. 1921 - „Kurs rysunku technicznego dla stolarzów, ślusarzów, mularzów przy szkole rysunkowej Lemana zapisy od godz. 5 do 6 w soboty”). W 1918 był obok Franciszka Łubieńskiego i Adolfa Behrmana nauczycielem w pracowni plastycznej działającej przy łódzkim Stowarzyszeniu Artystów i Zwolenników Sztuk Pięknych. Od 1928 uczył rzeźby w Szkole Rysunku i Malarstwa Ryszarda Radwańskiego. [1923] „Przed obchodem jubileuszu szkoły handlowej kupiectwa łódzkiego. Prace komitetu obchodu jubileuszu szkoły handlowej kupiectwa łódzkiego posuwają sie szybko naprzód. Na onegdajszem posiedzeniu przyjęto projekt tablicy pamiątkowej mającej, uwiecznić pamięć poległych za wolność ojczyzny maturzystów i uczniów tej szkoły. Projekt wykonał artystą-malarz p. Leman. którego też upoważniono do rozpoczęcia pracy nad wykonaniem dzieła: Kosztorys przewiduje do 2o miljonów marek. Czas wykonania tablicy obliczono na 4 miesiące. Postanowiono energicznie zająć się zbieraniem składek na pokrycie kosztów obchodu. Ankieta do maturzystów rozdana zostanie plenum komitetu maturzystów dnia 27 b. m., t. j. w piątek, o godz. 8 wieczorem w auli szkoły handlowej celem rozesłania jej poszczególnym maturzystom”. Brał czynny udział w życiu artystycznym Łodzi. Uczestnik i organizator wystaw Zrzeszenia Artystów Plastyków Start (1927-28) oraz Polskiego Związku Zawodowego Łódzkich Artystów Plastyków (od 1933) – uczestnik m.in. I zbiorowej wystawy Polskiego Związku Zawodowego Łódzkich Artystów Plastyków w Ośrodku Propagandy Sztuki w Łodzi (1935 i wystaw w latach 1935–37). Indywidualna wystawa tamże w 1928. Swoje prace pokazywał też w Poznaniu. W 1923 wykonał projekt tablicy z płaskorzeźbą dla uczczenia poległych w walkach o niepodległość wychowanków Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców – tablicę wystawiono w 1928 w TZSP w Warszawie, w 193o odsłonięto ją w hallu Szkoły (w 194o zniszczyli ją Niemcy). W 1942 przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy. Uczestnik Dorocznego Salonu Zawodowego Związku Polskich Artystów Plastyków w Łodzi w Miejskiej Galerii Sztuk Plastycznych w Łodzi (1946; mieszkał przy ul. Zagajnikowej 36 b)”. [1]

Sobota, 17 listopada. „Poszukuję piękne modelki. Zgłaszać się, Nawrot Nr. 8 J. Leman, lub oferty pod „Dziad”.

Piątek, 22 listopada. „2 pokoje umeblowane pojedyncze lub razem, z elektrycznem oświetleniem, przy rodzinie, zaraz do wynajęcia. Nawrot 8 m. 2, front I piętro”.

Rok 1919

Niedziela, 19 stycznia: „Kursy gospodarstwa domowego. a) Na zasadzie postanowienia ministerjum oświecenie publicznego otwarte zostały w mieście naszem, przy ul. Nawrot nr. 8, kursy ruchome gospodarstwa domowego, na które mogą uczęszczać bezpłatnie uczennice starszych oddziałów powszechnych szkół miejskich w Łodzi. Równocześnie z otworzeniem kursów tych, inspektor okręgowy m. Łodzi rozesłał do kierowników szkół okólnik z wezwaniem, aby zachęcali uczennice do korzystania z kursów i ułatwiali im zapisywanie się na nie”.

Niedziela, 2 lutego: „Potrzebna służąca przychodnia na cały dzień. Nawrot 8 m. 8 front 4-te piętro lewe drzwi”.

Niedziela, 16 lutego: „Kursy gospodarstwa domowego. Kierowniczka kursów gospodarczych przy ul. Nawrot nr. 8 prosi nas o zawiadomienie interesowanych, że projektowany trzymiesięczny kurs dla uczennic szkół ludowych nie będzie obecnie otwarty, gdyż z nowym rokiem szkolnym powstaną stałe kursy w Łodzi”.

Sobota, 1 marca: „Dziewczyna do dziecka i do sprzątania zaraz potrzebna na wieś. Wiadomość Nawrot 8, sklep spożywczy”.

„Dyrekcja Towarzystwa Kredytowego miasta Łodzi. Obwieszczenie. W zastosowaniu się do §22 Ustawy Towarzystwa, dyrekcja podaje do powszechnej wiadomości, że zażądane zostały pożyczki na nieruchomości: [...] 4. Pod Nr. 233, przy 1319, przy ulicy Nawrot przez Leona vel Lejba i Rachelę vel Ruchlę-Libę małż. Rosset odnowiona z konwersją Rub. 57,oo i dodatkowa z prezesowania Rub. 6o,ooo”. Czwartek, 14 lipca 1927. „Ci, którzy nas będą „szacować”. Nowomianowani członkowie komisji do spraw podatku dochodowego. W dniu wczorajszym zatwierdzeni zostali przez prezesa izby skarbowej w Łodzi członkowie komisji szacunkowych podatku dochodowego przy wszystkich XII urzędach skarbowych. Nowowmianowanym członkom komisji przesłane zostały dekrety nominacyjne. Poniżej podajemy listę nowowmianowanych przez prezesa izby skarbowej członków komisji szacunkowych podatku dochodowego przy urzędach skarbowych w Łodzi. [...] XI Urząd. Członkowie: [...] Rosset Leon, właściciel nieruchomości, Nawrot 8”. W spisach 1939 roku – „Rosset Leon, właściciel nieruchomości, tel. 2o5o3”.

Środa, 2 lipca: „Potrzebny chłopiec na praktykę do zakładu ślusarskiego, Nawrot 8”.

Wtorek, 3o września: „Dzierżawę w pobliżu Łodzi, 14 mórg z ogrodem owocowym i zabudowaniami do oddania od zaraz. Wiadomość, ul. Nawrot № 8 m. 1 od 2-4”.

Rok 192o

Z „Taryfy posesji (domów i placów) Miasta Łodzi. Imię i nazwisko właściciela”: Roset Benjamin i Rachela, małżeństwo.

Skład obuwia Emila Bossa. Niedziela, 29 kwietnia 1928: „E. Boss magazyn obuwia Nawrot 8 poleca na sezon wiosenny wielki wybór obuwia najnowszych fasonów po cenach umiarkowanych. Uwaga! Duży wybór obuwia uczniowskiego, płóciennego i sandałek”.

Skład obuwia Franciszka Jabłońskiego. Czwartek, 8 października 1925. „[...] II Urząd Skarbowy podatków i opłat skarbowych w Łodzi podaje niniejszym do ogólnej wiadomości, że na pokrycie zaległych podatków i opłat skarbowych odbędą się publiczne licytacje [...] dnia 15 października 1925 roku między godz. 1o rano, a 4-ą popołudniu: 8) Fr. Jabłoński, Nawrot 8, szafa do obuwia”.

Sklep kolonialno-spożywczy Stanisława Pietrzaka; „Kawa, herbata, kakao” – Harries Michał i Paweł; Manufaktura – Szymon Dawidowicz; „Manufaktura łącznie z garderobą, galanterią i innymi artykułami” – Rafał Winter.

Mieszkali: Teofil Feliks Osiecki, lekarz chorób wewnętrznych”.

Rok 1921

Wtorek, 4 stycznia: „Potrzebni chłopcy na praktykę do zakładu ślusarskiego, Nawrot 8”.

Piątek, 15 kwietnia: „Ważne dla pań krawcowych! Pracownia Wandy Bossówny, Nawrot 8 godz. Od 4-7 pp. Przyjmuje obstalunki modnych i gustownych haftów ręcznych”.

Rok 1923

Czwartek, 15 marca: „Okazyjnie do sprzedania para łóżek z materacami i otomany, leżaki w dużym wyborze. Nawrot 8 u tapicera”. Środa, 3. Października. „Zakład tapicersko-dekoracyjny przyjmuje wszelkie obstalunki, odświeża meble, przerabia materace i zakłada firanki. Nawrot 8”.

8 grudnia, sobota. „Ważne dla pań krawcowych! Pracownia modnych haftów ręcznych „Wanda” Nawrot 8 lewa oficyna parter”.

Rok 1924

Środa, 17 września: „Wytwórnia mebli wyściełanych przyjmuje wszelkie zamówienia z własnych i powierzonych materjałów. Zakładanie firanek. Wykonanie gustowne. Tapicer S. Gabała”. Piątek, 13 sierpnia 1926: „Okazyjnie otomana i kozetka...”. Czwartek, 14 października – „ Komunikat. Ponieważ w prasie ukazało się ogłoszenie, że mój Zakład Tapicerski (dawniej Nawrot 8) obecnie Karola 1 (róg Piotrkowskiej) nie został przeniesiony – nieniejszem mam zaszczyt zawiadomić Szan. moją Klijentelę, ze z sprzedażą mebli „Gabała Nawrot 8” nie mam nic wspólnego i że Zakład mój znany wśród licznej i obdarzającej mnie swem zaufaniem Klijenteli znajduje się obecnie tylko przy ul. Karola № 1. Zakład Tapicerski Stanisław Gabała, Karola 1”. Niedziela, 1o stycznia 1929: „Na raty i za gotówkę. Cała Łódź wie, że najlepiej kupuje się meble tylko w zakładzie tapicerskim Braci Gabałów - otomany, tapczany, krzesła, kredensy, garderoby”. A 1 czerwca 193o, „Okazyjna wyprzedaż mebli, kredensów, garderoby, biurek, łóżek i otoman, tapczanów i kozetek”. W piątek, 5 września 193o - „Potrzebny matownik”. Czwartek, 19 lutego. „Okazyjnie sprzedam dwie garderoby, otomanę, tapczan, kozetkę, krzesła i dwa stoły. Tapicer”. 2o marca – „...oraz radio 3 lampowe – Stefan Gabała”. W 1932 zakład przeniesiony został na ulicę Karola 1 i tak bracia rozjechali się po Łodzi: Gabała Antoni przyjmował przy ul. Sienkiewicza 4o, Gabała Stanisław przy ul. Karola 1 [gdzie skład musiał istnieć i w 1926, bo w czwartek, 26 listopada „Wyprzedaż okazyjna otoman, kozetek, krzeseł i foteli klubowych. Karola 1 Stanisław Gabała” i w 1936, bo w niedzielę, 5 kwietnia w zbiorowej reklamie gazetowej „Źródła tanich zakupów przedświątecznych” widnieje „Zakład Tapicersko-Meblowy St. Gabała Łódź, Żwirki 1 (d. Karola) oddział Zawadzka 1 poleca urządzenia pokoi sypialnych, stołowych i gabinetów jak również pojedyncze meble: fotele klubowe, otomany, leżanki, tapczany i t.d.”], Gabała Władysław, Główna 11. Niedziela, 28 września 1947. „Popularny Skład Mebli S. Gabała – Pawełczyk Łódź, ul. Dr. Próchnika 1 (Zawadzka) tel. 175-75 poleca najtaniej meble biurowe, sypialnie, stołowe gabinety, kuchenne tapczany, stoły, krzesła, fotele i łóżka. Wykonanie solidne i punktualne”. Sobota, 12 sierpnia 195o. „Popularny skład mebli ponownie otwarty. Stanisław Gabała, Próchnika 4”.

Środa, 1 grudnia. „Gwiazdkowa wyprzedaż bardzo korzystna! Ponczoch, trykotaży, i konfekcji dziecinnej. Esteha, Nawrot 8”. Tak samo jak i w środę 1 grudnia 1926.

Rok 1925

Niedziela, 15 marca. III Urząd Skarbowy i opłat skarbowych w Łodzi wyznaczył na 23 marca publiczną licytację ruchomości na poczet niezapłaconych podatków: „[...] 3. Kronzylber Salomon, Nawrot 8, szafa z lustrem”. Środa, 7 października: „Przymusowe licytacje. Wydział Podatkowy Magistratu m. Łodzi niniejszym podaje do wiadomości, że w dniu 7 października 1925 roku między godz. 9-tą rano a 4-tą popołudniu odbędą się licytacje przymusowe ruchomości niżej podanych osób za niewpłacone podatki: 58. Kronzylberg S., Nawrot 8, szafa leżak, biurko. W 1929 - Kronsilber Salomon, tel. 16644. Mieszkał również w 1933.

Sobota, 12 września: „Pokój ładny, frontowy, w centrum do wynajęcia dla 1 do 2 osób, Nawrot 8 m. 3”.

Czwartek, 29 października: Magistrat miasta Łodzi wydział podatkowy wyznaczył termin przymusowej licytacji za niezapłacone rachunki na 28 października „między godz. 9-tą rano, a 4-tą po południu”: [...] 59. Jamnik S., Nawrot 8, maszyna do szycia, szafa, 2 kontuary, warsztat tkacki”. W 1927: „Salomea” skład galanteryjny, produkcja tałesów. Istniał też w 1928, czwartek, 5 lipca – „Najświeższe modele pasków i biustonoszy jakto: pasy gumowe kombinowane z gumą i sportowe. Specjalność dla pań otyłych - biustonosze ręcznie robione. Uwaga: nadszedł świeży transport oryginalnych francuskich gum”. W 1929 – właścicielem „Salomei” był J. Sz. Jamnik, tel. 12434. Również w 1939. W czwartek, 10 kwietnia 1936 roku ogłaszał – „Zgubiłem weksel z wystawienia firmy Ogniwo, sprzedaż artykułów radjowych i elektrycznych. M. Gniadkowski, Wilno, Św-Jańska 9 na zł. 85, płatny 3o.4.36. Weksel unieważniam, J. Sz. Jamniak, Łódź, Nawrot 8”.

Piątek, 2o listopada: „Wymowni akwizytorzy mogą dziś jeszcze zarobić 5oo-7oo zł. miesięcznie. Wyroby łatwe do sprzedaży. Kaucja 4o zł. Nawrot 8 m. 4, godz. 9-13”.

Niedziela, 29 listopada: Mieszkali Aleksandra i Andrzej Kapicowie – patrz Nawrot 54.

Rok 1926

Środa, 17 marca: VI Urząd Skarbowy zawiadamiał o wyznaczeniu na 22 marca o godz. 1o licytacji ruchomości zajętych na poczet zaległych podatków: „[...] 2. Rydel M. Nawrot 8, pianino i zegar”.

Wtorek, 29 czerwca: „Po długich i ciężkich cierpieniach zgasł, przeżywszy lat 41 b.p. Abram Rudnik Profesor gimn. p. Prysewiczówny i im. Elizy Orzeszkowej. Wyprowadzenie zwłok nastąpi we wtorek, dnia 29 czerwca r.b. o godzinie 2-ej po poł. z domu żałoby przy ul. Nawrot 8, o czem zawiadamiają krewnych, przyjaciół i znajomych pogrążeni w nieutulonym żalu Żona, syn, matka i rodzina”. Środa, 3o czerwca – „Kochanemu Koledze Aleksandrowi Rudnikowi z powodu zgonu Ojca Jego składają wyrazy najgłębszego współczucia Koledzy z klasy VI Gimnazjum im. Skorupki”. Czwartek, 1 lipca – „Wszystkim, którzy oddali ostatnią posługę drogim zwłokom nieodżałowanego b.p. Abrama Rudnika składa serdeczne „Bóg zapłać” stroskana rodzina”. „Do głębi wzruszone śmiercią naszego ukochanego profesora b.p. Abrahama Rudnika serdeczne współczucie składają rodzinie Abiturjentki 1920-21 r. gimn. E. Jaszuńskiej-Zeligmanowej”. „Z powodu przedwczesnego zgonu b. kolegi, nieodżałowanej pamięci Abrama Rudnika wyrazy serdecznego współczucie składają żonie, synowi i rodzinie zmarłego Kierowniczka oraz grono nauczycielskie gimn. Eugenji Jaszuńskiej-Zeligmanowej”. Piątek, 2 lipca. „Pamięci najdroższego i nikim niezastąpionego b.p. Abrama Rudnika hołd składają Uczennice gimn. im. El. Orzeszkowej”. W 1929 – „Rudnikowa Rena tel. 2o676”.

Czwartek, 5 sierpnia: „Syndyk Tymczasowy Upadłości Bernarda Wilczera wzywa nieniejszem wierzycieli upadłego do stawienia się w przeciągu dni 4o, licząc od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego, osobiście lub przez pełnomocnika przed Syndykiem celem oświadczenia z jakiego tytułu i w jakiej sumie są wierzycielami i celem złożenia Syndykowi lub Kancelarji Sądu Okręgowego w Łodzi Wydziału Handlowego tytułów swych wierzytelności. Syndyk przyjmować będzie takie oświadczenia i tytuły w terminie powyższym codziennie od godz. 3 do 5 pp. (ul. Nawrot 8 w Łodzi). Po upływie tego terminu czterdziestodniowego do składania oświadczeń i tytułów Syndyk w przeciągu następnych 15 dni sprawdzać będzie w obecności Sędziego – Komisarza zgłoszone wierzytelności w Sądzie Okręgowym w Łodzi w Kancelarji Wydziału Handlowego. Łódź, dnia 4 sierpnia 1926 r. Syndyk Tymczasowy Edward Krukowski Apl. Adw.”. W spisach roku 1929 „Krukowski Edward, adwokat, tel. 16oo8”, mieszkał w 1927 i 1939.

Niedziela, 15 sierpnia: „Zamienię 4 pokojowe mieszkanie na 2 pokoje z kuchnią. Wiadomość: Nawrot 8 m. 14 od godz. 2-4 pp., II p. lewa ofic.”.

Rok 1927

Adwokat S. Doliński, tel. 4379. W 1939 - Doliński Stanisław, agentura tel. 14314.

Leon Olszewski – lekarz.

Wytwórnia kołder „Rampoldt”.

Skład spożywczy Izaaka Kleinermana. Alek Kleinerman (syn?) był aplikant adwokacki, w 1929 – występował jako Aleksander, adwokat, tel. 2o889 - sobota, 26 lutego: „Syndyk tymczasowy masy upadłościowej Chila Gruszki, wzywa niniejszym, wierzycieli upadłego do zgłoszenia się w ciągu 4o dni osobiście lub przez pełnomocników do niżej podpisanego syndyka (Nawrot 8) w godzinach od 3-5 p.p. celem oświadczenia z jakiego tytułu i w jakiej sumie są wierzycielami upadłego. Tytuły wierzytelności winny być złożone na ręce niżej podpisanego syndyka, lub kancelarji Wydziału Handlowego Sądu Okręgowego w Łodzi. Sprawdzenie wierzytelności odbędzie się dnia 12 kwietnia 1927 roku o godz. 12 w południe w Wydziale Handlowym Sądu Okręgowego w Łodzi w obecności Sędziego Komisarza. Syndyk Tymczasowy Izaak Kleinerman Apl. Adw.”. Niedziela, 12 maja: „Syndyk tymczasowy upadłości Moszka-Arona Fleiszera, adwokat Izaak Kleinerman wzywa wierzycieli upadłego, aby w ciągu dni 4o od daty niniejszego ogłoszenia stawili się w jego kancelarji (Nawrot 8) osobiście lub przez pełnomocników, należycie upoważnionych i oświadczyli, z jakiego tytułu i do jakiej sumy są wierzycielami i aby tytuły swych wierzytelności złożyli u niego, bądź w kancelarji Wydziału Handlowego Sądu Okręgowego w Łodzi. Sprawdzenie wierzytelności odbędzie się w dniu 26 czerwca 1929 r. o godz. 12 w poł. w kancelarji Wydziału Sądu Okręgowego w Łodzi. Łódź, dnia 12 maja 1929 roku. syndyk tymczasowy Izaak Kleinermann, adwokat”.

Wtorek, 4 stycznia „Ukarani wrogowie czystości. Komisarjat Rządu na m. Łódź zawiadomił Wydział Zdrowotności Publicznej, iż na skutek protokółów dozorów sanitarnych w sprawie nieprzestrzegania przepisów zdrowotnych zostały ukarane na drodze administracyjnej następujące osoby za antysanitarny stan posesyi: […] Roste Leon, Nawrot 8, na 2o zł.”.

Niedziela, 3 kwietnia. „Syndyk Tymczasowy Upadłości firmy „Restauracja Metropol”, Sp. z ogr. odp., Abrama Hersza Bajgelmana i Mozka Korngolda zawiadamia wszystkich wierzycieli powyższej upadłości, że decyzją wierzycieli powyższej upadłości, że decyzją Sądu Okręgowego w Łodzi wyznaczony został dodatkowy miesięczny termin sprawdzania wierzytelności.

Wobec powyższego Syndyk Tymczasowy wzywa wszystkich wierzycieli, którzy dotychczas pretensji swoich nie zgłosili, aby w ciągu miesiąca, licząc od daty ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego, osobiście lub przez pełnomocnika złożyli niezbędne oświadczenie oraz tytuły swych wierzytelności celem przyjęcia i sprawdzenia tychże. Syndyk Tymczasowy przyjmować będzie takie oświadczenia i tytuły w terminie powyższym codziennie od godz. 3 do 5 po poł. (ulica Nawrot Nr. 8 w Łodzi). Sprawdzanie wierzytelności odbędzie się w obecności Sędziego-Komisarza w Sądzie Okręgowym w Łodzi w kancelarji Wydziału Handlowego w dn. 16 i 3o kwietnia oraz 7 maja 1927 r. o godz. 12 w południe. Wierzyciele, pretensje których nie będą sprawdzone, nie będą należeli do mających się dokonać podziałów. Łódź, dnia 2 kwietnia 1927. Syndyk Tymczasowy (-) Edward Krukowski, Apl. Adw.”.

Niedziela, 15 maja. „Pracownia artystyczna Maison Lucy Łódź, Nawrot Nr. 8. Malowanie na tkaninach i skórze techniką najnowszą. Haft ręczny i maszynowy. Koralikowanie ręczne i na krosnach. Plisowanie i karbowanie”.

Niedziela, 4 września: „Nowoutworzona w Łodzi Księgarnia Literacka tel. 62-44 Nawrot 8 poleca: książki szkolne, beletrystykę, dziecinne, dla młodzieży i naukowe. Dostarczają książki bibliotekom, samopomocom oraz innym organizacjom. Posiada stale na składzie nowości w językach: polskim, niemieckim, francuskim i angielskim. Prenumerata czasopism krajowych i zagranicznych. Żurnale. Zamówienia zagraniczne uskuteczniane są bardzo szybko. Fachowa i staranna ekspedycja”.

Rok 1928

Wtorek, 12 stycznia: Mieszkał R. Prussak, któremu wystawiono na przymusową licytację na poczet niezapłaconych podatków – garnitur.

Boksembaum Maurycy związany z firmą „Boksteiner Adolf i Spółka” – Sobota 3o i Niedziela 31 marca: „Adolf Boksteiner i S-ka Artykuły gumowe i techniczne. Polecamy: Wszelkie wyroby gumowe: Techniczne, Chirurgiczne, Kalosze i Boty, Węże ssące i tłoczące, Opony samochodowe, Gumy powozowe. Linoleum, Dywany, Chodniki gładkie, Azbesty, Ceratę, Fibrę, Plandeki, Pasy. Ceny niskie! Dostawa szybka! Filji nie posiadamy. Tel. 77-8o”. Sobota, 11 maja: „[...] Opony samochodowe i masywy Dunlop, Oliwa Shell [...] Telefony: 14o9 i 778o”. Poniedziałek, 1 października. „Od dnia 8 października 1928 r. firma Adolf Boksteiner i S-ka artykuły gumowe i techniczne mieścić się będzie w lokalu przy ul. Nawrot 8”.

Czwartek, 27 września: „Poszukiwana panna do 4-letniego chłopca oraz do pomocy w gospodarstwie. Zgłaszać się Nawrot 8 m. 8 między 2-4”.

Wtorek, 11 grudnia 1928. „W niedzielę, dnia 9 grudnia zaginął w synagodze przy Al. Kościuszki szal futrzany szary. Uczciwego znalazcę prosimy o zwrot za sowitem wynagrodzeniem do p. M. Pikielnego, ul. Nawrot 8 m. 5”. W 1932 miał telefon 141-12. Rok 1929. Środa, 3o stycznia. „Dr. L. Pikielny urolog (choroby nerek, pęcherza i dróg moczowych). Przyjmuje od 12 ½ - 2 w lecznicy „Zdrowie”, Nowomiejska Nr. 3, telef. 37-76, oraz w domu: Nawrot Nr. 8, od 4-7, telef. 19-9o”. Czwartek, 6 sierpnia. „ אזראלאנ-כירזרג כסעיאליסם םאי גידען. ןלאוען אין אידיױ. קראגקתײטעו בעתםט טון גאכ׆ימאכ עוריקגעקעתרט.”. 1932 miał numer telefonu 219-9o, w 1937 występował jako Łazarz lub Łazar Ludwik

Cyrański Stanisław, krawiec tel. 2198o. Również w 1934 (sierpień – „Wytworny łodzianin ubiera się tylko w pierwszorzędnym zakładzie krawiecki St. Cyrańskiego”…) i 1939.

Doński Stanisław tel. 14379. Środa, 15 marca 1933: „Mieszkanie 3 pokojowe z kuchnią z wszelkiemi wygodami (oficyna I piętro. Nawrot obok Piotrkowskiej) do oddania z meblami lub bez. Telefon 14379 między 2 a 5 po poł. Tamże nowa gabinetowa maszyna do szycia firmy Singer do sprzedania”.

Fabrykant Dawid, tel. 12775. W 1939 – „przemysłowiec”.

Dawid Fabrykant „(22 lutego 1871, Janów Lubelski – 1944, Łódź). „Przemysłowiec. Był synem Abrahama, właściciela ziemskiego. Po ukończeniu gimnazjum w Warszawie studiował na wydziale tkackim Wyższej Szkoły Technicznej w Reutlingen [Wirtenbergia], po czym odbywał praktykę w łódzkich fabrykach włókienniczych. W 19oo wspólnie z Szają Rosenblattem [Rozenblattem] założył przy ul. Piotrkowskiej 61 tkalnię wełny wytwarzającą z półproduktów nabywanych u okolicznych tkaczy flaneli, satyny i konfekcję damską z wełny czesankowej. W latach 19o8–o9 wspólnicy wybudowali na placu przy ul. Wólczańskiej 48 mechaniczną przędzalnię. I tkalnię wełny, zatrudniającą około 15o robotników, wśród nich zaledwie 1o % robotników żydowskich. Fabryka znalazła zbyt w dawnej Kongresówce, południowej Rosji, Besarabii i Moskwie. Specjalnością firmy były materiały ubraniowe, płaszcze, welury, flanele i ulstry. Po śmierci wspólnika – S. Rosenblatta [1921], który niezależnie od spółki z Fabrykantem posiadał oddzielną firmę [Tow. Akc. S. Rosenblatt przy ul. Karola [F. Żwirki] 36] jego udziały przejął syn Józef, który zmarł w 1931. Po jego śmierci firma pozostała przy starej nazwie z dopiskiem: właściciel Dawid Fabrykant. W latach międzywojennych fabryka należała do znanej części przedsiębiorstw przemysłu wełnianego w Łodzi, zbywając towary na rynku wewnętrznym w Polsce centralnej, w Małopolsce, Poznańskiem i na Pomorzu. Fabrykant wchodził w skład Komisji Szacunkowej Wydziału Rejestracji Strat Wojennych przy Radzie Głównej Opiekuńczej, powołanego do życia 15 VIII 1916. Działał w zarządzie Sekcji Tekstylnej Stowarzyszenia Fabrykantów i Kupców m. Łodzi, był członkiem zarządu Szkoły Przemysłowej Towarzystwa Szerzenia Oświaty i Wiedzy Technicznej Wśród Żydów w Łodzi oraz członkiem prezydium stowarzyszenia humanitarnego „Montefiore – B’nei B’rith” w Łodzi. W latach 3o-tych mieszkał przy ul. Nawrot 8, a następnie przy ul. Piotrkowskiej 2oo. Po wybuchu wojny znalazł się w getcie i zamieszkał wraz z żoną Heleną [Hindą] z d. Bukiet [ur. 1o V 1884] przy ul. Franciszkańskiej 3o. Zmarł 16 V 1944 r. i pochowany został na cmentarzu przy ul. Brackiej. Losy żony są nieznane”. [2] W 1937 ogłaszał się „Przemysł wełniany D. Fabrykant i Rozenblatt. Właściciel Dawid Fabrykant. Wyrób materiałów damskich i męskich płaszczowych oraz ubraniowych w przednim gatunku. Centrala, ul. 6 sierpnia 2, tel. 121-48 i 121-49, Fabryka: Łódź Wierzbowa 48, tel. 214-42. Skład w Warszawie: ul. Gęsia 6, tel. 11-26-55”. Żoną Dawida Fabrykanta była Halina [Hinda] z domu Bukiet; oraz Henryk – inżynier;

Kleinerman Aleksander, adwokat 2o889.

Kuligowski Władysław, Skład kolonialny, tel. 13361 [patrz Nawrot 15]; Landau Jan, tel. 15442 – w sobotę, 5 grudnia 1931: komornik S. Zajkowski ogłosił, że 15 grudnia o godzi. 1o rano odbędzie się licytacja ruchomości Janasa Landaua, pianina, którego wartość oszacowano na 1ooo zł. na poczet niezapłaconych podatków. Wtorek, 15 grudnia: „Potrzebna dziewczyna na posyłki do sklepu kolonialnego. Łódź Nawrot NR. 15 (róg Sienkiewicza) W. Kuligowski”.

Rosset Edward, Naczelnik Wydziału Statystycznego Magistratu M. Łodzi [autom. centr. 2o5o3]. Prawdopodobnie w 1937 przeprowadził się na ulicę Mostową 34, gdzie mieszkał i w 1939 z tel. 13265. Telefon do gabinetu w urzędzie [ul. Narutowicza 47] – 1oo27. Przyjmował interesantów w godzinach 1o-12.

Rozin Artur, tel. 14723; Szmulowicz Ludwik tel. 2o678.

Śliwiński Kazimierz, Skład materiałów piśmiennych tel. 17528. W niedzielę 18 maja 193o „Okazja! Za pożyczenie 15oo zł. Dam na procent nowe pianino. Wiadomość w sklepie Śliwińskiego”.

Sobota, 5 stycznia. „Majerowi Olszackiemu (Nawrot 8) skradziono z mieszkania różnych rzeczy na sumę ogólną 11oo zł.”.

Piątek, 25 października: „Niebywała okazja sprzedaż reklamowa 5.5o para wykwintnych jedwabnych pończoch ogólnie znanej ze swej dobroci marki Bemberg Seide II tylko w firmie Belladi Nawrot 8. Poleca pończochy jedwabne i Wild ecossowe w I i II-gim gatunku. Wielki wybór rękawiczek, skarpetek, koszul męskich, krawatów, reform., kamizelek, pulowerów, wszelkie trykoty damskie, męskie i dziecinne i t.p.”.

Rok 193o

Niedziela, 13 kwietnia. Tadeusz Jaworski otrzymał nagrodę (książkę) za rozwiązanie zadań w dziale rozrywek umysłowych „Dodatku ilustrowanego Hasło Łódzkie”.

Wtorek, 5 sierpnia 193o. „Przymusowe licytacje. [...] W dniu 13 sierpnia 193o r. między godz. 9-tą rano a 4-tą po południu. [...] Podatek lokalowy. [...] 133. Krukowska F., Nawrot 8, pianino, meble”.

Środa, 2 października – „Poszukuje się zdolnego akwizytora z branży reklamowej i energicznego inkasenta”.

Wtorek, 14 października. Na 23 października wyznaczono termin przymusowej licytacji z tytułu podatku lokalowego – „[...] 189. Kurkowski P., Nawrot 8, pianino”.

Niedziela, 23 listopada. „Okazyjnie do sprzedania 2 otomany, kozetka, toaletka, 2 szafki, 6 krzeseł w skórę. Nawrot 8, m. 25”.

Rok 1931

Niedziela, 27 września: „Polska Agencja Publicystyczna, Oddział w Łodzi, tel. 128o6 przyjmuje ogłoszenia do wszystkich pism w Polsce. Plany i kosztorysy na żądanie bezpłatnie”. Piątek, 15 lipca 1932: „Polska Agencja Publicystyczna Warszawa, Marszałkowska 95 zawiadamia, że przedstawicielem jej na Łódź został p. Wilhelm Seemann, Łódź, Nawrot 8, telefon № 128-o8”. Sobota, 19 września 1932. „Polska Agencja Publicystyczna PAP Oddział w Łodzi, Nawrot 8, Telefon 128-o6. Wyłączne zastępstwo Reklamy przez Radjo wypowiadanej przez stacje nadawcze „Polskiego Radja”. Przyjmuje ogłoszenia do wszystkich pism w Polsce. Plany i kosztorysy na żądanie bezpłatnie”.

Wtorek, 1 grudnia: „Lokal nadający się na warsztat lub garaż tanio do odstąpienia w centrum. Wiadomość mieszkania 18”. Lokator spod tego numeru ogłaszał też w sobotę, 18 kwietnia – „Okazyjnie sprzedam smoking. Obejrzeć można m. 18”.

Rok 1933

Środa, 15 lutego. „Fogg na balu Łódzkiej Rodziny Radjowej. W dniu 18 r.b. w salach teatru „Scala” Łódzka Rodzina Radjowa urządza „Wieczór towarzyski” z udziałem Fogga, Znicza, Łuczaja i Mrozińskiego. Poza tem organizatorzy pomyśleli o szeregu akt racjach niestosowanych dotąd na żadnym balu karnawałowym. Duże zaciekawienie wzbudziła zapowiedziana poczta francuska przez mikrofon i koncert życzeń na Sali. Świetny zespół jazzbandowy umożliwi tańce do białego rana. Wejście za zaproszeniami, które wydaje sekretariat Ł.R.R. (Nawrot 8) w cenie 3 zł. Dla członków, wojskowych i akademików wejście 2 złote. Obowiązuje strój wieczorowy”. Czwartek, 16 lutego. „Łódź na balu Rodziny Radjowej. Dziś już wszyscy wiedzą o tem, że w dniu 18 lutego b.r. w salach teatru „Scala” odbędzie się bal Łódzkiej Rodziny Radjowej p.n. „Wieczór towarzyski”. Łódzka Rodzina Radjowa zerwała z dawnemi tradycjami balów karnawałowych, gdzie publiczność zmuszona była bawić się sama. Nowe pomysły, nowe atrakcje, publiczność my bawimy – oto dewiza organizatorów „Wieczoru towarzyskiego”. O wszystkich atrakcjach, jakie są przewidziane na balu Ł.R.R., trudno powiedzieć w krótkiej wzmiance kronikarskiej. Wystarczyć powinno, jeśli się wymieni, że Mieczysław Fogg, znany i popularny piosenkarz jest przewodniczącym jury wszystkich konkursów, jaki będą na „Wieczorze towarzyskim” przeprowadzone, że Tadeusz Łuczaj poprowadzi ogólnego poloneza i walca, że Jan Mroziński, sympatyczny artysta teatru miejskiego, organizuje na miejscu teatrzyk, w którym udział weźmie publiczność oraz mili goście z Warszawy Fogg i Łuczaj, że speaker Rozgłośni Łódzkiej szykuje coś, z czego się narazie nie chce zdradzić. To chyba wystarczy. Zaproszenia na bal Łódzkiej Rodziny Radjowej wydaje sekretariat przy ul. Nawrot 8. Wejście zł. 3. Dla członków, wojskowych i akademików zł. 2. Należy nadmienić, że cały fundusz przeznaczony jest na budowę internatu dla dzieci ociemniałych województwa łódzkiego”.

Sobota, 3o kwietnia. „ Łódzka Rodzina Radjowa rozwinęła bardzo owocną działalność. - Nowe władze republiki radjowej. W kwietniu minął rok od powstania łódzkiej Rodziny Radjowej, stowarzyszenia radjosłuchaczów, prowadzącego na terenie Łodzi akcję miłosierdzia. Jakkolwiek okres działalności tego stowarzyszenia jest krótki, jednakże wyniki są poprostu nieproporcjonalne di czasokresu istnienia tej organizacji. Doskonałą ilustracją tego było pierwsze roczne walne zebranie łódzkiej Rodziny Radjowej, które odbyło się w auli Państwowej Szkoły Włókienniczej i które zgromadziło na sali około 2ooo osób. Zebranie zagaił prezes Ł.R.R. p. Józef Wiślicki, który poprosił przewodniczącego zebrania ławnika Antoniego Harasza. Pozatem za stołem prezydjalnym zasiedli jako asesorzy p.p. Haraszewski i por. Czajka. Ze sprawozdania Zarządu wynika, że Łódzka Rodzina Radjowa w obecnej chwili posiada na terenie Łodzi około 1oo swoich kół, 2 oddziały w Pabjanicach i w Zduńskiej Woli, a obecnie organizuje dalsze oddziały w Zgierzu i w Aleksandrowie, a dzięki propagandzie dziś akcja jest głośna już nietylko w Łodzi, ale w całem państwie i zagranicą. Świadczą o tem liczne filary, jakie wpływają do kasy Rodziny na rzecz akcji charytatywnej ze wszystkich zakątków Polski oraz enuncjacje, jaki ukazują się w prasie zagranicznej. Zgodnie ze swym statutem Rodzina Radjowa w pierwszym rzędzie poświęciła się opiece nad dzieckiem ociemniałem i dąży z powodzeniem do wybudowania pierwszego w województwie, a 6 w kraju Internatu dla dzieci ociemniałych. Poza tem Rodzina Radjowa w okresie sprawozdawczym niosła pomoc głodującym dzieciom, otaczała opieką biednych, bezrobotnych radjosłuchaczy oraz wspierała głuchoniemych. Niezależnie od tego zarząd Rodziny Radjowej rozwinął olbrzymią akcję zbiórkową radjosprzętu, który był częściowo przekazywany chorym i cierpiącym, a częściowo zaś ofiarowany Patronatowi nad Więźniami, który odbiorniki instalował w więzieniach łódzkich. W tym czasie Zarząd urządził szereg dochodowych imprez, które w dużym stopniu zasiliły fundusze Stowarzyszenia. Ze sprawozdania skarbnika wynika, że Łódzka Rodzina Radjowa na swojem koncie P.K.O. posiada przeszło 14 tysięcy złotych, zebranych w ciągu 1 roku. Jest to niewątpliwie rekord, jakim nie potrafi się poszczycić żadna organizacja. Po sprawozdaniach na wniosek komisji rewizyjnej walne zebranie udzieliło ustępującemu zarządowi absolutorjum oraz przez aklamację na wniosek przesa Wiślickiego, wyraziło podziękowanie sekretarzowi generalnemu Ł.P.R. Benedyktowi Stefańskiemu za owocną działalność w Zarządzie. Po uchwaleniu przez Walne zebranie projektu zmian statutu wybrano nowy zarząd w skład którego weszli: pp. Józef Wiślicki, jako prezes, a dalej pułk. Adam Habering, ławnik Antoni Harasz, Alolf Hage, res. Benedykt Stefański, d-rowa Marja Więckowska, Władysław Pawłowski, Emanuel Majzner, Jadwiga Sumińska, Józef Rusin-Rusiński, Janina Sikorska, red. Władysław Polak, Stanisław Kolasiński, Czesław Wróblewski, nacz. Marjan Gidyński, Marjan Ciesielski, Edmund Sumiński, Oskar Dobrowald oraz H. Antoniewski. Ukonstytuowanie się Zarządu oraz eliminacje zastępców odbędzie się w piątek na Zebraniu Konstytucyjnem o godz. 19-ej w lokali Ł.R.R., ul. Nawrot 8. W skład Komisji Rewizyjnej weszli pp. dyr. Rajmund Bromirski, red. Czesław Gumkowski [patrz Nawrot 23], starosta Franciszek Denys, kom. Marcin Andziak, red. Aleks Milker i p. Bukowski. Następnie ustępujący Zarząd wręczył honorowemu dożywotniemu członkowi Ł.R.R. red. Janowi Piotrowskiemu dyplom uchwalony na Zebraniu Organizacyjnem Rodziny Radjowej. Na zakończenie zebrania uchwalono przesłać depeszę hołdowniczą Panu Prezydentowi Rzplitej, Dyrekcji Polskiego Radja w Warszawie oraz wyrażenie podziękowania prasie łódzkiej i Rozgłośni Łódzkiej P.R. za propagowanie idei Rodziny Radjowej i pomoc w rozwijaniu akcji tego Stowarzyszenia”.

7 maja, niedziela. „Szafa dębowa duża na garderobę, gazowa maszynka o dwuch płomieniach, wanna cynkowa oraz płyta elektryczna do sprzedania, Nawrot 8, pr. of. I piętro, T. 1437o”.

Piątek, 1 września. „Przy ulicy Nawrot 8 w bramie domu, został napadnięty przez nieujętych sprawców 3o-letni blacharz – Lucjan Majdurek, zam. przy ulicy Brzezińskiej 82. Napastnicy zadali blacharzowi kilka ciosów tępem narzędziem w głowę, w udo prawe i w ręce. Cała napaść rozegrała się w tempie tak błyskawicznem, że nim przechodnie przybiegli rannemu z pomocą – sprawcy zdołali zbiec. Policja prowadzi dochodzenie”.

Niedziela, 31 grudnia. „Komunikat. Z dniem 3o grudnia 1933 r. Zarząd i Komenda Grodzka „Federacja” oraz Zarząd i Komenda Grodzka Związku Rezerwistów zostały przeniesione do nowego lokalu przy ul. Nawrot Nr. 8, lewa oficyna 2-gie piętro. Dni i godziny urzędowania bez zmian”.

Rok 1934

Czwartek, 12 lipca: „Albert Krauss Inż. Budowniczy przeprowadził się z ul. Nawrot 2 na ul. Nawrot 8. Lewa ofic., parter”. Piątek, 8 maja 1936 – „Wynalazek łodzianina. Guzik, który się nie łamie. Dowiadujemy się o ciekawym i wielce praktycznym wynalazku, dokonanym przez łodzianina, inż. Alberta Krausa, zam. przy ul. Nawrot 8. Wynalazek ten nie stanowi jakiegoś wielkiego przewrotu z żadnej z dziedzinie i nie ma – jak chcą przeważnie wynalazcy – znaczenia epokowego. Przedmiotem wynalazku jest poprostu zwykły guzik. Guziki t. zw. niciane mają szkielet w postaci metalowej obrączki. Wiemy dobrze, jak takie guziki wyglądają po praniu: są powyginane, połamane i niezdatne do użytku. Gospodynie muszą większość z nich zamieniać na nowe. Wynalazek polega na tem, że zamiast obrączki z metalu daje p. inż. Kraus obrączkę z specjalnie preparowanego włosia. Włosie wygina się, ale nie łamie. Guzik jest „wieczny”. Wynalazek ten został już opatentowany, i niechybnie znajdzie się wkrótce finansista, który przystąpi do masowej fabrykacji tego praktycznego artykułu”. Sobota, 13 czerwca 1936 - „W dniu dzisiejszym o g. 6 rano na ul. Piotrkowskiej przy placu Wolności wychodząc z Hotelu Polskiego 59-letni Albert Kraus, architekt, dostał się pod koła wozu i odniósł złamanie lewej nogi. Zawezwany lekarz MRP przewiózł poszkodowanego do domu”; według innej gazety było to „złamanie podudzia”. W spisach 1939 figuruje „Krauss Hubert”, biuralista [syn?].

Niedziela, 6 września: „Plac na Kozinach do sprzedania. Mieszkania 6, prawa oficyna, II piętro”.

Rok 1935

Sobota, 7 grudnia. „Wszyscy łodzianie, bez względu na przynależność narodową, wyznaniową, czy klasową, muszą stanąć do walki z wrogiem, któremu na imię: głód! Do tych, którzy mają dosyć apelujemy o pomoc jak najwydatniejszą. Od innych oczekujemy jak największego wysiłku na rzecz akcji, którą podjęliśmy. W myśl jednak prawdy: „Ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarka”, wzywamy do ofiarności i współpracy wszystkich mieszkańców Łodzi. Wszelkie zapomogi pieniężne, czy też dary w naturze, jak również i zgłoszenia udziału przyjmują dzielnice Komitetu Obywatelskiego Niesienia Pomocy Najbiedniejszym w Łodzi, mieszczące się w niżej wymienionych lokalach poszczególnych Komisarjatów P.P.: Dzielnica I – przy ul. Limanowskiego Nr. 56. Dzielnica II – przy ul. Brzezińskiej Nr. 11o. Dzielnica III – przy ul. Zgierskiej Nr. 7. Dzielnica IV – przy ul. Gdańskiej Nr. 29. Dzielnica Nr. V – przy ul. Piłsudskiego Nr. 38. Dzielnica VI – przy ul. Karolewskiej Nr. 25. Dzielnica VII – przy ul. Moniuszki Nr. 8. Dzielnica VIII – przy ul. Nawrot Nr. 8. Dzielnica IX – przy ul. Rokicińskiej Nr. 1o3. Dzielnica X – przy ul. Żeromskiego Nr. 88. Dzielnica XI – przy ul. Abramowskiego Nr. 2. Dzielnica XII – przy ul. Kątnej Nr. 24. Dzielnica XIII – przy ul. Rzgowskiej Nr. 27. Dzielnica XIV – przy ul. Warszawskiej Nr. 8”.

Rok 1937

Piątek, 2 lipca. „Plac prz Alei Anstadta do sprzedania. Wiadmość ul. Nawrot 8, m. 5, tel. 16o-o8 od godz. 6-7 wiecz”.

Wtorek, 21 września. „Dr. med. S. Warszawski chor. wewnętrzne Nawrot 8, tel. 1o9-23 wznowił przyjęcia”. Mieszkał również w 1939, prowadził „gabinet lekarza domowego”, doktor Stefan Warszawski.

Czwartek, 11 listopada. „ Salon Sztuk Pięknych Art.-Mal. Karola Endego w Łodzi. Jak donosiliśmy w swoim czasie, znany w kołach kulturalnych społeczeństwa łódzkiego artysta-malarz Karol Ende, uruchomił w Łodzi przy ulicy Nawrot Nr. 8 własny Salon Sztuk Pięknych. Salon Karola Endego skupia dzieła mistrzów krajowych i zagranicznych, gromadzi prace z wszelkich rodzajów sztuki plastycznej, a więc obrazy olejne, akwarele, akwaforty, rzeźbę, itp. Salon służy poradą w dziedzinie zdobnictwa artystycznego, urządzania wnętrz domów, przyjmuje zamówienia na odnawianie kościołów, przeprowadza renowację (odświeżanie zniszczonych zębem czasu dzieł sztuki), zajmuje się ozdobną artystyczną reklamą, oraz wykonywa artystyczną oprawę dzieł sztuk plastycznej. Salon otwarty jest codziennie od rano do godz. 7-ej wiecz. przy ul. Nawrot 8, tel. 153-55”. W niedzielę, 1 stycznia 1939 ogłaszał się Salon Sztuk Pięknych artysty malarza Karola Endego, tel. 12355. Wystawa dzieł sztuki plastycznej - olei, pasteli, akwafort, drzeworytów. Kupno i sprzedaż obrazów, reparacje i oprawianie, renowacja, porady fachowe, zdobnictwo urzędowe, konserwacja obrazów, odświeżanie świątyń, sprzedaż kart i pocztówek. Salon otwarty codziennie g. 9-19”.

Karol Ende (27 lutego 1881, Bełchatów - 12 czerwca 1962, Łódź). Naukę malarstwa rozpoczął w 1897, początkowo samodzielnie, później do 19o7 kontynuował ją pod kierunkiem Stanisława Witkiewicza w Zakopanem oraz w pracowni Leona Wyczółkowskiego w Krakowie. Podróżował do Wiednia (19o7), Monachium (19o9), Drezna (191o), Charkowa i Odessy (1914). Debiutował w 19o7 w krakowskim TPSP. W 19o8 należał do Towarzystwa Artystycznego w Warszawie, gdzie w tymże roku wystawiał na Salonie TZSP („Pierwsze promienie”). W okresie międzywojennym był popularną postacią w środowisku artystycznym Łodzi; do 1939 był tam aktywnym członkiem Zw. Zawodowego Łódzkich Art. Plastyków. W Łodzi zorganizował dwie indywidualne wystawy, m.in. 1912 i 1933 – „Zorganizowana przez Łódzką „Rodzinę Radiową” na rzecz budowy Zakładu dla Dzieci Ociemniałych, jubileuszowa wystawa art.-malarza Karola Endego przy ul. Piotrkowskiej 113 (1 p. front) wzbudziła ogromne zainteresowanie wszystkich sfer społecznych. Wystawę zwiedzać można codziennie od godziny 1o-ej rano do 22-ej. – Ceny wejścia dla dorosłych 5o groszy i dla młodzieży i wojskowych 25 groszy” [jubileuszowa w 3o-lecie działalności artystycznej]. Uczestniczył także w 1925 w wystawie grupy Pro Arte w Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi i w 1935 w wystawie w łódzkim IPS. Malował realistyczne pejzaże i kwiaty („Brzozy na wietrze”, „Mimozy”). W Katalogu I. Zbiorowej Wystawy Polskich Artystów Plastyków (maj 1935), która miała miejsce w łódzkim Instytucie Propagandy Sztuki w Parku Sienkiewicza widnieje notka – spis prac zaprezentowanych publiczności przez Karola Endego: poz. „18. Kościół M.B. Zwycięskiej; 19. Świętojańskie robaczki; 2o. Kościół w Budzynku; 21 Kościół w Białej; 22. Dąb; 23. Jezioro; 24. Wiosenne roztopy; 25. Kościół na Kujawach; 26. Sosna; 27. Wiatr; 28 Arkadja Łowicka; 29. Plebanja w Budzynku; 3o. Kwitnące czereśnie; 31. Maj”. 17 grudnia 1913 roku „uzyskał pozwolenie władzy wyższej na otwarcie i prowadzenie w Łodzi salonu sztuk pięknych, jako stałej wystawy obrazów”, 1o maja otworzył go przy ul. Ewangelickiej 5. Przynajmniej od 1921 (do 1939) prowadził Szkołę rysunków, malarstwa i rzeźby przy ul. Nawrot 8. 1 stycznia 1939 r. ogłaszał się w prasie łódzkiej „Salon Sztuk Pięknych artysty malarza Karola Endego, tel. 12 355. Wystawa dzieł sztuki plastycznej - olei, pasteli, akwafort, drzeworytów. Kupno i sprzedaż obrazów, reparacje i oprawianie, renowacja, porady fachowe, zdobnictwo urzędowe, konserwacja obrazów, odświeżanie świątyń, sprzedaż kart i pocztówek. Salon otwarty codziennie g. 9-19”. Sam zakład renowacji dzieł sztuki prowadził przy ul. Piotrkowskiej 145 na III piętrze od frontu: „W każdym kulturalnym domu, w każdej niemal rodzinie pielęgnuje się kult dla dzieł sztuki. Niejednokrotnie zdarza się, że stajemy bezradni wobec zniszczonego, a często cennego dzieła, nie pomnąc, iż konserwowanie jest kardynalnym warunkiem zabezpieczenia go przed zniszczeniem. Lecz i w takim wypadku nie powinniśmy być bezradni, istnieje bowiem sztuka renowacji (reparowanie), dzięki której zniszczonemu dziełu sztuki przywraca się jego dawną świetność. Pragniesz naprawy dzieł posiadanych – śpiesz po radę fachową do pracowni specjalisty w tym dziale, artysty malarza Karola Endego”. Zakład czynny był „od 1o do 12 i od 1-ej do 3-ej pp. każdego dnia. W niedziele i święta od 1o-ej do 12-ej”. Przyjmowano „obrazy olejne, akwarele, pastele i gwasze”. Efekty prac renowacyjnych przeprowadzonych w zakładzie zaprezentowano na łamach czasopisma „Polska Druga” w 1934. [1956] „W gronie przyjaciół obchodził ostatnio jubileusz 5o-lecia pracy łódzki artysta-malarz Karol Ende. Ende był jednym z założycieli Towarzystwa Artystycznego, które jeszcze przed I wojną światową powstało w naszym mieście. Okolice Łodzi dostarczały Endemu tematów do jego realistycznie potraktowanych pejzaży. Pejzaż też był i jest specjalnością tego artysty, podobnie, jak i motywy kwiatowe, w których celował. Obecnie – mimo podeszłego już wieku – nestor malarstwa łódzkiego pracuje dalej i bierze udział w wystawach organizowanych przez Związek Plastyków w Łodzi”. Uczestnik XII Dorocznej wystawy prac plastyków okręgu łódzkiego ZPAP , Ośrodek Propagandy Sztuki w Łodzi (1957), pokazał olej „Przed wschodem słońca”. [3]

Mieszkali: Filizof Rywen, kupiec; Herszberg Nisan; nauczyciel.

Niedziela, 31 stycznia. „Zażydzenie adwokatury łódzkiej. Spis adwokatów i obrońców żydowskich w Łodzi. Wyciąć i zachować. Adwokatura łódzka opanowana jest w 8o proc. przez Żydów. Poniżej podajemy dokładny spis adwokatów żydowskich w Łodzi: [...] Frydman Zygmunt, Nawrot 8 [...] Hartman Kazimierz, Nawrot 8”. Mec. Frydman wymieniony był też w „Informatorze kupca i rzemieślnika” pod „Adwokaci” – Frydman Zygmunt, adwokat tel. 11383. Również w 1939. Mec. Hartman figurował w „Księdze Adresowej m. Łodzi 1937-1939” jako: Hartman Kazimierz, adwokat i Bajla - współwłaścicielka apteki tel. 19o2o, a także w 1939 w „Wkazie radnych i zastępców radnych P.P.S. i Klasowe Związki Zawodowe. [...] Okręg II. [...] 2. Hertman Kazimierz, lat 38, adwokat, Nawrot 8”. [patrz Nawrot 2o]

Rok 1938

Niedziela, 3 kwietnia. „Krawiec męski Leon Selig Nawrot 8 poleca się Sz. Klienteli na sezon wiosenno-letni. Wykonanie pierwszorzędne p/g angielskich modeli”.

Niedziela, 13 listopada. „ Amerykanizacja Łodzi… znów skradli samochód. Niezwykłej kradzieży dokonali nieujęci dotąd sprawcy ubiegłej nocy około godziny 1-ej na ulicy Nawrot przez posesją Nr. 8. Przed wspomniany dom zajechał własnym samochodem mieszkaniec Zgierza Mieczysław Kopowicz zam. przy ul. Piłsudskiego 11 w Zgierzu. Koplowicz udał się do swoich znajomych zostawiając auto przed domem. Po dwóch godzinach, gdy Koplowicz wyszedł na ulicę stwierdził, że samochód zniknął. O powyższym złożył zameldowanie w policji, podając wartość samochodu na zł. 5,ooo. Wydział Śledczy w Łodzi wdrożył energiczne poszukiwania za sprawcami kradzieży”.

W „Informatorze firm chrześcijańskich” pod „Sportowe i Ortopedyczne Artykuły” figurował Kowalski Z.[Zygmunt], tel. 24393. W 1939 - „sprzedaż artykułów sportowych i bandaży ortopedycznych”, tel. 24393. Sędzia piłkarski. W jego mieszkaniu podczas okupacji niemieckiej odbywały się konspiracyjne zebrania sędziów w sprawie nielegalnych meczy piłki nożnej rozgrywanych na terenie Łodzi, a zakazanych przez okupanta.

Rok 1939

Lokatorem był Władysław Czajka - w czerwcu Urząd Skarbowy wystawił mu nakaz płatniczy na państwowy podatek dochodowy na 1934, 1935, 1936, 1937, 1938 rok [...] „nr rej. b. 299”.

Herszberg Nisan, nauczyciel; Doktor Justman - gabinet lekarza domowego [przynajmniej od 1937]; Krauss Hubert, biuralista; Krumholc Judes, krawiec; Małach Irena, magister farmacji; Małachowski Mateusz, inżynier. W 19o7 należał do drugiego Towarzystwa pożyczkowo-oszczędnościowego.

Lewi Alfred, doktor medycyny, tel. 24198; Ostrowicz Moszek, biuralista, tel. 25889; Rafałowicz Hercko, krawiec; Szwajcer Wolf, przemysłowiec; Walczyk Stanisław, urzędnik.

Siedziba Łódzkiego Towarzystwa Polsko-Estońskiego oraz siedziba firmy „Ericsson” Polska spółka Akc. Elektryczna, tel. 1oo51.

Sobota, 15 kwietnia. „Nakazy płatnicze na różnicę podatku dochodowego za rok 1938. Nr. rej. wym. 469 Dziworski Czesław, Nawrot 8”. „Orzeczenia karne: Nr. rej. karn. 234/38 Dziworski Czesław, Nawrot 8”.

Rok 194o

„Sędziowie. Jeszcze przed powołaniem do życia Ośrodka Konspiracyjnych Drużyn Piłkarskich powstał, w ograniczonym wymiarze, konspiracyjny Wydział Spraw Sędziowskich. Zrodził się on z inicjatywy pięciu łódzkich, znanych w okresie międzywojennym, arbitrów piłkarskich, którzy już w 194o r. prowadzili nielegalne mecze drużyn polskich. W skład tego Wydziału weszli: Edward Szperling, Eugeniusz Stępień, Zygmunt Kowalski, Józef Naporski i Stanisław Raciącki. Zebrania odbywały się w mieszkaniu Zygmunta Kowalskiego przy ul. Nawrot 8”. [4]

Rok 1941

Czwartek, 23 listopada. „Kinderbett 1,5 lang, mit Kinderstangen und Matraze und Arbeitepult für zwei Kinder, alles fast neu, zu verkaufen. Besichtung täglich von 17 bis 19 Uhr. Nawrotstr. 8 M. 6”.

Rok 1945

Niedziela, 8 lipca. „Sportowe. Otwarcie sezonu tenisowego Łódzkie Okręgowego Związku Lawn-Tenisowego rozgrywką mistrzów Polski: Jadwigi Jędrzejowskiej Józefa Hebdy, Władysława Skoneckiego i innych pierwszorzędnych tenisistów Polski. Kort reprezentacyjny w parku ks. Józefa Poniatowskiego, godz. 16 punktualnie. W razie niepogody zawody odbędą się 15 lipca, o godz. 16-ej. Bilety od 1o zł. (uczniowskie) do 3o zł. do nabycia w przedsprzedaży w firmie „Muzyka” (Piotrkowska 81) i w f. Kowalski (Nawrot 8), w dniu zawodów – w kasach na korcie od godz. 14-ej”. 9 czerwca 1946. „Składnica sportowa Z. Kowalski Łódź, ul. Nawrot 8. – Telefon 171-27 zaopatruje Kluby i Stowarzyszenia w sprzęt sportowy”. Piątek, 26 września 1947. „Wczoraj wpłynęły nagrody Wojewody łódzkiego i Prezydenta Miasta. [...] Lista nagród ofiarowanych w wyścigu kolarskim dookoła Polski zwycięzcom etapu Częstochowa – Łódź przedstawia się następująco: [...] 7) Zygmunt Kowalski, Nawrot 8 – rama rakiety tenisowej”. Czwartek, 11 marca 1948. „Przedsprzedaż biletów na mecz ligowy „Widzew” – ZZK Poznań. Przedsprzedaż biletów wstępu na niedzielny mecz piłkarski o mistrzostwo Ligi uruchomiono w trzech punktach, a mianowicie f-ma Zygmunt Kowalski (sklep sportowy) przy ul. Nawrot 8, składnica harcerska „Czuj-Czyn” przy ul. Piotrkowskiej i w sekretariacie klubu „Widzewa” przy ul. Rokicińskiej 47. Miecz między „Widzewem” a ZZK Poznań odbędzie się ostatecznie na stadionie ŁKS o godz. 15. Jako przedmecz RKS „Skra” Bałuty – „Widzew” Ib”.

19 września, środa. „Przy ul. Nawrot zgubiono torebkę damską. Znalazcę proszę o zwrot za wynagrodzeniem, dokumentów i fotografii. Łódź, Nawrot 8. Sklep spożywczy – Janina Dziejewowa”.

22 listopada, czwartek. „Towarzysza podróży Katowice-Łódź, dnia 18 b.m. proszę o zwrot papierośnicy. Nawrot 8 m. 1o”.

Rok 1946

15 lutego, piątek. „Skradziono kartę rozpoznawczą na nazwisko Gruchała Zofia, Nawrot 8”.

24 marca, niedziela. „Stadion Zjednoczonych Kilińskiego róg Emilii dojazd tramwajami 4 i 5. W niedzielę, dnia 24 marca o godz. 15,3o w meczu towarzyskim odbędą się piłkarskie derby Łodzi K.S.Z.Z.KŁódź – K.P. Zjednoczone. Zawody odbędą się bez względu na pogodę. Przedsprzedaż: Sklep kolejowy Piotrkowska 121, Bazar katolicki Sienkiewicza 49, Fryzjernia Górski Kilińskiego 1o4, Firma Kowalski Nawrot 8. Bilety ulgowe tylko w przedsprzedaży”.

2o kwietnia, sobota. „Wesołego Alleluja życzy Sz. Klienteli Pracownia Obuwia S. Kiełek. Łódź, Nawrot 8, tel. 174-18”. Poniedziałek, 5 sierpnia. „Kary na spekulantów i lichwiarzy. Władze administracyjne prowadzą w dalszym ciągu na terenie naszego miasta bezwzględną walkę z wszelkiego rodzaju objawami szkodnictwa gospodarczego. Sąd Starościański przy Starostwie Śródmiejsko-Łódzkim ukarał ostatnio następujące osoby za nieujawnianie cen: [...] 2) Kiełek Stanisław – wł. prac. obuwia Nawrot 8 grzywną 6,ooo zł.”. Rok 1959. „Kiełek S. prac. obuwia, tel. 37418”.

7 września, sobota. „Dr. med. M. Zaurman specjalista chorób skórnych i wenerycznych przyjmuje 8-1o i 5-7, Nawrot 8”.

18 września, środa. Sklep mieszczący się pod adresem Nawrot 8 był miejscem, w którym można było, a nawet należało zarejestrować kartę odzieżową na przydział wełny.

19 października, sobota. „Skradziono legit. Tramwajową za m-ce parzyste na nazwisko Stawicki Stefan. Nawrot 8”.

„Kontrolny spis uprawnionych do głosowania w Głosowaniu Ludowym”: Braun Henryk (ur. 4.11.1888, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Braun Alicja (ur. 14.9.19o1, przy mężu, zameldowana 9.6.1945), Braun Zofia (ur. 24.4.1897, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Braun Alfred (ur. 8.8.1885, sędzia, zameldowany 9.6.1945), Balcerska Krystyna (ur. 28.5.1926, studentka, zameldowana 9.6.1945 – przekreślone dane i dopisek ołówkiem „data urodzin”), Boss Mieczysław (ur. 1.1o.1912, szewc, zameldowany 9.6.1945), Boss Wanda (ur. 4.12.1916, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Braniecki Stanisław (ur. 8.5.19o6, elektrotechnik, zameldowany 2o.7.1945), Braniecka Zofia (ur. 6.12.19o9, bez [zawodu], zameldowana 2o.7.1945), Chmielewski Henryk (ur. 7.6.1923, wojskowy, zameldowany 9.6.1945), Chmielewska Antonina (ur. 1884, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Chojnacki Henryk (ur. 18.1.19oo, kelner, zameldowany 9.6.1945), Chojnacka Kazimiera (ur. 23.12.19o2, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Chojnacki Jan (ur. 24.12.19o3, kupiec, zameldowany 18.12.1945), Chojnacka Anna (ur. 9.7.19o6, bez [zawodu], zameldowana 18.12.1945), Dobroń Bronisław (ur. 4.1.19o1, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Dobroń Janina (ur. 6.1.19o5), urzędniczka, zameldowana 9.6.1945), Dziejew Aleksander (ur. 2o.1.1917, kupiec, zameldowany 9.6.1945), Dziejew Janina (ur. 27.8.1917, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Dowgiałło Natalia (ur. 12.1o.1896, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Dowgiałło Janina (ur. 2.1.1917, studentka, zameldowana 22.1o.1945), Dzieciński Bernard (ur. 13.5.19o4, piekarz, zameldowany 9.6.1945), Dziecińska Zofia (ur. 8.7.1923, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Franc Antonina (ur. 18.4.1923, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Gajowiak Bolesław (ur. 23.1.19o6, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Gajowiak Regina (ur. 23.12.19o7, urzędniczka, zameldowana 9.6.1945), Gruchała Jan (ur. 29.9.19o6, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Gruchała Piotr (ur. 2o.1.1867, emeryt, zameldowany 9.6.1945), Gruchała Zofia (ur. 9.8.1876, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Jasińska Anna (ur. 25.5.1914, studentka, zameldowana 1o.7.1945), Jezierska Jadwiga (ur. 18.12.19o7, urzędniczka, zameldowana 9.6.1945), Juljańska Helena (ur. 27.2.1916, urzędniczka, zameldowana 14.5.1946 – przekreślone dane, dopisek ołówkiem nieczytelny), Jankowski Antoni (ur. 11.6.19o4, tramwajarz, zameldowany 9.6.1945), Jankowska Stanisława (ur. 13.8.19o8, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Komorowski Wacław (ur. 19.3.1914, urzędnik, zameldowany 14.8.1945), Komorowska Maria (ur. 9.9.1921, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Kozłowski Czesław (ur. 6.7.19o6, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Kozłowski Janusz (ur. 2.6.1923, uczeń, zameldowany 12.9.1945), Kubisa Irena (ur. 1o.1.1916, studentka, zameldowana 25.1.1946), Krzontkowska Maria (ur. 25.3.1892, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Korzontkowska Krystyna (ur. 14.7.1923, urzędniczka, zameldowana 9.6.1945), Kowalski Zygmunt (ur. 11.4.19o3, kupiec, zameldowany 9.6.1945), Kowalska Stefania (ur. 6.8.19o6, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Kiełek Stanisław (ur. 26.2.191o, szewc, zameldowany 9.6.1945), Kiełek Maria (ur. 19.8.1916, bez [zawodu], zameldowany 9.6.1945), Kłos Józef (ur. 21.2.19o5, tramwajarz, zameldowany 9.6.1945), Ligęza Jan (ur. 5.5.1873, dentysta, zameldowany 9.6.1945), Ligęza Józefa (ur. 18.2.1886, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Lewy Irena (ur. 5.1.19oo, bez [zawodu], zameldowana 1o.1o.1945), Ładajska Kazimiera (ur. 3.2.1888, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Łukaszewicz Witold (ur. 23.7.1911, profesor uniwersytetu, zameldowany 9.6.1945), Łukaszewicz Jan (ur. 28.1.191o, urzędnik, zameldowany 3.8.1945), Łukaszewicz Helena (ur. 4.9.1923, studentka, zameldowana 14.9.1945), Łukaszewicz Waleria (ur. 26.5.1915, studentka, zameldowana 11.12.1945), Łapienis Radzisław (ur. 5.8.19o2, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Łapienis Leokadja (ur. 4.4.19o6, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Moszczeński Walerjan (ur. 12.2.1922, student, zameldowany 9.1o.1945), Moissner Wiera (ur. 8.1o.19o3, urzędniczka, zameldowana 17.11.1945), Maciejko Jadwiga (ur. 3.1o.1923, studentka, zameldowana 18.12.1945), Nowak Stanisław (ur. 3.5.1876, kupiec, zameldowany 9.6.1945), Nowak Zuzanna (ur. 13.12.1881, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Dzięblewska Eugenia (ur. 11.12.1913, urzędniczka, zameldowana 9.6.1945), Dzięblewska Zofia (ur. 18.9.188o, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Ostrowska Stanisława (ur. 18.8.1913, urzędniczka, zameldowana 9.6.1945), Ogrodowczyk Wacława (ur. 23.7.191o, urzędniczka, zameldowana 9.6.1945), Pakulska Józefa (ur. 22.5.1886, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Portych Stanisława (ur. 7.5.1899, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Portych Jadwiga (ur. 22.5.1923, studentka, zameldowana 9.6.1945), Pikielna Czesława (ur. 14.1.19o3, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Porczyński Stanisław (ur. 9.11.1888, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Porczyńska Irena (ur. 17.9.19o2, urzędniczka, zameldowana 13.12.1945), Porczyńska Maria (ur. 21.9.1924, urzędniczka, zameldowana 19.9.1945), Porczyński Witosław 9ur. 13.6. 1892, wojskowy, zameldowany 26.4.1946), Porczyński Wiesław (ur. 13.8.1924, student, zameldowany 9.6.1945), Ruszczyński Stanisław (ur. 14.6.189o, nauczyciel, zameldowany 9.6.1945), Ruszczyńska Maria (ur. 2o.9.19o2, nauczycielka, zameldowana 9.6.1945), Ruszczyński Zdzisław (ur. 3o.3.1924, student, zameldowany 9.6.1945), Rogacki Stanisław (ur. 25.4.189o, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Rogacka Alfreda (ur. 4.6.1898, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Rogacka Stefania (ur. 2o.3.1895, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Romanowicz Alicja (ur. 28.1.1923, bez [zawodu], zameldowany 28.11.1945), Rozner Rachela (ur. 3.2.1917, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Rogalska Irena (ur. 6.3.1911, bez [zawodu], zameldowana 19.9.1945), Skrzypek Helena (ur. 13.6.19o7, bez [zawodu], zameldowana 12.12.1945), Stankiewicz Florian (ur. 19.1.1884, urzędnik, zameldowany 9.6.1945), Stankiewicz Izabella (ur. 1.1.1887, bez [zawodu], zameldowana 17.1o.1945), Stankiewicz Zbigniew (ur. 12.1o.1911, urzędnik, zameldowany 19.1.1946), Stawicki Stefan (ur. 19.2.1915, urzędnik, zameldowany 28.12.1945), Stawicki Zbigniew (ur. 11.3.1923, urzędnik, zameldowany 2.5.1946), Stawicka Helena (ur. 22.8.1919, urzędniczka, zameldowana 9.6.1945), Wojtczak Teodora (ur. 22.5.1877, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Werner Zofia (ur. 4.3.1913, bez [zawodu], zameldowana 9.6.1945), Wardziński Jan (ur. 5.5.19o6, murarz, zameldowany 14.11.1945), Wardzińska Feliksa (ur. 24.12.19o2, 24.12.19o2, dozorczyni, zameldowana 9.6.1945), Zentor Zofia (ur. 1.6.1915, nauczyciel, zameldowany 8.12.1945).

Rok 1947

21 lipca, poniedziałek. „Pożar przy ul. Nawrot 8. Wczoraj o godz. 6 rano przy ulicy Nawrot 8 zapaliły się strychy z powodu wadliwego urządzenia przewodu kominowego. Przybyły trzy oddziały straży ogniowej po wyrąbaniu 6 mtr. kwadratowych dachu i usunięciu drzwi, prowadzących na strych, pożar zlokalizowały”.

Rok 1949

12 czerwca, niedziela. „Jakie nagrody i kto je zdobędzie w wyścigu kolarskim „Dziennika Łódzkiego”. Wczoraj komisja sportowa wraz z członkami komisji sędziowskiej przy udziale przedstawicieli Redakcji „Dziennika Łódzkiego” i Zw. K.S. „Ogniowo” ustaliła listę nagród dla poszczególnych zwycięzców: [...] 44) Zygmunt Kowalski, Nawrot 8 (dwa egzemplarze powieści sportowej J. Niecieckiego „Puchar Przechodni”) dla 1. i 2. turysty”.

Rok 1952

14 września, niedziela. „Spółdzielnia Pracy Krawieckiej im. J. Lewartowskiego Łódź, ul. Próchnika 16, tel. 137-oo prowadzi punkty usługowe [...] Nawrot 8, tel. 116-o2” [...] Wymienione punkty wykonują z własnych i powierzonych materiałów garderobę damską, męską i dziecięcą, bieliznę haft oraz przyjmują odzież do reparacji i do artystycznego cerowania”.

Rok 1953

2 stycznia, piątek. „Unieważniam pieczątkę o brzmieniu „MHD nr 337 ul. Nawrot 8” skradzioną w dniu 2o.12.52 r.”.

Rok 1955

16 lutego, środa. „Dr Tiktin specjalista chorób kobiecych, akuszerii, 15-16, Nawrot 8”.

Rok 1958

2o listopada, czwartek. „Choinki… z plastiku. Przed kilku dniami pisząc o choinkach proponowaliśmy produkcję drzewek z plastiku, które by pozwalały zaoszczędzić cenne sosenki i świerki. Dziś otrzymaliśmy wiadomość z Ligi Ochrony Przyrody, że rozpoczęła ona produkcję takich właśnie choinek z polichlorku winylu. Drzewka świąteczne z plastiku będą miały blisko pół metra wysokości i 7 rzędów gałązek. Choinki te będą składane i choć jeszcze nie ma na nie ceny, producenci twierdzą, że nie będą drogie. Pierwsze choinki z plastiku mają ukazać się już za kilka dni w sprzedaży w sklepie Ligi Ochrony Przyrody przy ul. Nawrot 8. W tym sklepie są już w sprzedaży piękne lampiony choinkowe z polistyrenu. (k)”.

Rok 1959

Zakład Usług Krawieckich nr 14, tel. 316o2.

Braun Henryk, tel. 277oo. Deer Aleksander, tel. 35o5o. Dobroń Anna, tel. 32148. Jeziorski Hieronim, tel. 23711. Ligęza Jan, lekarz dentysta, tel. 33394. Maciejewski Alojzy, profesor dr medycyny, tel. 38o28. Rutkowska Adela, tel. 34935.

Rok 197o

4 października, niedziela. „Spodnie elastyczne, welwetowe i inne wykonuje z materiałów powierzonych zakład krawiecki, Nawrot 8”.

Rok 1976

13 sierpnia, piątek. „Ekspres. Spółdzielnia pracy lekarzy specjalistów „Zdrowie” dla pacjentów wyjeżdżających na urlop wykonuje w trybie ekspresowym w ciągu 3 dni protezy częściowe i kosmetyczne, korony metalowe i akrylanowi, naprawy protez w ciągu 4 godzin – złamania, pęknięcia i dostawianie zębów. Zamówienia przyjmują lecznice: Al. Kościuszki 67, Nawrot 8, Zarzewska 7, Pabianicka 161. Lekarska Pomoc Domowa czynna w godz. 7-22, tel. 666-55”.


[1] Maciej Cholewiński „Kolekcja Motyli”, mszp., Łódź 1998-

[2] Andrzej Kempa, Marek Szukalak „Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny”, t. I, Łódź 2oo1.

[3] Tamże.

[4] „Piłka nożna w latach okupacji Łódź 1939-1945”, Łódź 1989, s. 7

Kolejne numery: