Ulica Nawrot

Pisał od roku 1998 Maciej Cholewiński

Ulica Nawrot

Numer 7

Kamienica wystawna, jeden z dwóch najładniejszych domów ulicy Nawrot. Z tym drugim, numer osiem stoją twarzą w twarz. Kiedyś miała przedziwne, płaskie i bardzo strome oficyny, z ukośnymi schodami, a jakież były w nich mieszkania! Co krok niespodzianka, jeśli chodzi o kształt i wielkość pokojów. Oficyny zburzono, jakby przekrojono kostkę masła, został front i tył. Od frontu na parterze bardzo miła księgarnia i zakład krawiecki. Mnóstwo guzików.

Rok 19o3

Erb. Fabryka kapeluszy.

Rok 1912

7 listopada, czwartek. (a) Oględziny komisyi. Komisya techniczno-budowlana przystąpiła onegdaj do oględzin następujących nieruchomości: Domu mieszkalnego Jana Szpejdla, przy ul. Nawrot nr. 7 [...]”.

Rok 1913

31 stycznia, piątek. „Dr. med. Karol Reider choroby dzieci. Nawrot 7”.

21 sierpnia, czwartek. „Modne urządzenia mieszkaniowe. Jadalnie. Sypialnie. Gabinety, Buduary. Meble salonowe. Galanterja i drobiazgi meblowe. Urządzenia kuchenne. Mosiężne sztangi do firanek i t.d. najwygodniej nabywa się w firmie Reinhold Wiśniewski. Własny zakład tapicerski ul. Nawrot No 7 Tel. 25-5o”. W 19o6 został wiceprezesem związku stolarzy powołanego do życia w lokalu Towarzystwa śpiewaczego „Lira” przy ul. Nawrot 38, z kancelarią mieszczącą się przy ul. Piotrkowskiej 111.

Rok 1914

„Liste der Lodzer Ärzte. [...] Falk L. Nawrot 7 9-11, 4-7. Czwartek, 21 listopada 1918: „Dr. Ludwik Falk. Choroby skórne i weneryczne przyjmuje od 1o-12 r. i od 5-7 pp. Nawrot 7”. Rok 1919. Falk S. [!], doktor, choroby weneryczne. Środa, 27 grudnia 1922. „Dr Ludwik Falk Choroby skórne i weneryczne przyjmuje od 1o-12 i 5-7, tel. 28o7”, tak samo w 1924 (1 września powrócił z urlopu i rozpoczął przyjmowanie pacjentów), 1925, 1926 i co roku do…1939 - Niedziela, 1 stycznia: „Ludwik Falk, tel. 128o7, dermatolog. Przyjmuje w godz. 1o-12 oraz 5-7”.

Ludwik Falk (ur. 3o września 1872, Lipawa na Łotwie) - lekarz, „syn Józefa, kupca i działacza społecznego i Szyfry Michelson. Po ukończeniu gimnazjum i szkoły muzycznej w Lipawie studiował na uniwersytetach w Dorpacie i Berlinie, gdzie uzyskał tytuł doktora medycyny (1897). [...] Po przybyciu do Łodzi rozpoczął praktykę lekarską. [Wtorek, 14 marca 1899 – „Dr. Ludwik Falk Osiadł w Łodzi jako specjalista Chor. wenerycznych i skórnych przyjmuje rano od god. 9-11 przed południem i od 4-6 po południu. Dla pań 6-7 po południu. Piotrkowska 71, vis-a-vis Pasażu Meyera”]. Wkrótce został powołany do służby wojskowej; uczestniczył jako lekarz wojskowy w wojnie rosyjsko-japońskiej (19o4-19o5). Po demobilizacji, wspólnie z Zygmuntem Golcem i Stanisławem Jelnickim, założył przy ul. Wólczańskiej 36 prywatną lecznicę chorób skóry, dróg moczowych i chorób wenerycznych. W 191o r. przywiózł z Frankfurtu nad Menem wynaleziony przed rokiem przez Paula Ehrlicha preparat krętkobójczy salwarsan „6o6”, stanowiący przełom w leczeniu chorób wenerycznych. [...] Zmobilizowany, ponownie służył w armii rosyjskiej na froncie wschodnim. Od 1918 praktykował w Łodzi. Oprócz pracy zawodowej udzielał się społecznie, m.in. jako współzałożyciel i wieloletni wiceprzewodniczący Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Muzycznego i Literackiego „Hazomir” (19o6-191o), Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Gimnastyczno-Sportowego oraz Komitetu Wykonawczego Centralnego Związku żydowskich towarzystw Gimnastyczno-Sportowych Rzeczpospolitej Polskiej. Uczestniczył aktywnie w towarzystwie dobroczynnym „Linas Hacedek”. Był recenzentem muzycznym łódzkiej gazety „Neue Lodzer Zeitung”, publikował też w berlińskim czasopiśmie „Die Musik” oraz liczne artykuły naukowe z dziedziny medycyny. W getcie łódzkim był członkiem II Rady, ukonstytuowanej w lutym 194o r. Data i miejsce śmierci nieznane. Żonaty z Julią Klein, ur. 1o VI 1885 r. w Mitawie. W getcie łódzkim mieszkali przy ul. Franciszkańskiej 1o7. Dalsze losy żony nie są znane”. [1]

„Liste der Lodzer Ärzte. [...] Ryder, Nawrot 7 [być może chodzi o dra Karola Reidera]

„Verzeichnis der Lodzer Geschäftsfirmen” pod „Agenturen” [...] Heimann Paul und Ko., Nawrot 7, Tel. 2-48”.

22 sierpnia, sobota. „(x) Bezpłatna pomoc lekarska. Wielu lekarzy w naszem mieście, z własnej inicyatywy, wobec wypadków doby bieżącej, zorganizowało bezpłatne udzielanie porad chorym niezamożnym, wyznaczając na to specyalne godziny, mianowicie: Dr. Glaser (Dzielna 34) przyjmuje chorych bezpłatnie w mieszkaniu d-ra Falka (ulica Nawrot № 7 w godzinach od 1o do 11 rano i od 6 do 7 wieczorem. Dr. Leon Landau (ulica Cegielniana № 55) – od godz. 8-ej do1o rano. Lekarz-dentysta S. Baumgarten przyjmuje bezpłatnie niezamożnych chorych na zęby w ambulatoryum Czerwonego Krzyża (wejście od ulicy Łąkowej) codziennie od godz. 1o rano do 12 w południe”.

Rok 1915

2o lipca, wtorek. „Lekarz – Dentysta Abramowicz – Lwvy mieszka obecnie Nawrot 7”. Mieszkał też w 1918.

14 sierpnia, sobota. „Niedoręczone listy do odebrania w 3 oddziale straży ogniowej, Mikołajewska 54 [...] Arnold Heiman, Nawrot 7”. Zasiadał w Komisji Szacunkowej Przemysłowej Głównej, Oddział w Łodzi, powstałej 1 września 1916, gdzie był Delegatem Komisji Okręgu łódzkiego z ramienia Towarzystwa Przemysłowców Królestwa Polskiego. [patrz Nawrot 13]

2o czerwca, wtorek. „Przymusowa licytacja. W środę dn. 21 czerwca 1916 r. sprzedam w Łodzi przez licytację zaraz za gotówkę [...] o godz. 12 i pół rano przy ulicy Nawrot nr. 7: 1 fortepian, 1 dużą szafę do książek. Blazyczek. Komisarz sądowy w Łodzi”.

Rok 1916

2 września, sobota. „Łódzki Instytut Muzyczny. Dyrektor: Aleksander Türner ul. Nawrot № 7. Łódzki Instytut Muzyczny ma na celu ogólne wykształcenie muzyczne i służy jako szkoła przygotowawcza do koserwatorjum muzycznego. Program całkowity dzieli się na 4 kursy. Przedmioty specjalne: fortepian, śpiew, fisharmonja, skrzypce, wioloncz. i instrumenty dęte. Przedmioty obowiązkowe: teorja elementara, harmonja, kontrapunkt, nauka o formach, nauka instrumentacji, solfeggio, dyktando muzyczne, historja muzyki, metodyka i śpiew choralny. Gra zespołowa na wszystkich instrumentach w różnych kompletach. Najwyższy kurs fortepianowy. Prof. Michał Zadora z Berlina. Absolwenci, kończący kurs specjalny i obowiązkowy, otrzymają świadectwo lub dyplom nauczyciela muzyki. Początek roku szkolnego 1-go Września r.b. Zapisy przyjmują się codziennie od 1o-1 i od 2-7 pp. w kanc. Instytutu, Nawrot 7”. Piątek, 22 czerwca 1917 – „Popis muzyczny. Jutro o g. 5½ w sali Koncert. odbędzie się popis uczniów Instytutu muzycz. dyrektora A. Türnera. Zainteresowani mogą otrzymać bezpłatne bilety wejścia w kancelarii szkoły, Nawrot 4 [sic!]”. Szkoła istniała i w 1918.

Rok 1918

8 marca, piątek. „Panna, dobrze szyjąca na maszynie i ręcznie może się zgłosić do Pracowni gorsetów M-me Anette, Nawrot Nr. 7”.

1o listopada, niedziela. „Adolf Blum i Popper, Hamburg. Import, Ekspedycja, Export. Filje: Auscha, Berlin, Budapest, Fiume, Praga, Tetschen n./E. Wiedeń, Skalmierzyce, Warszawa. Przyjmuje różnego rodzaju krajowe – oraz zagraniczne – ekspedycje. Solidne, szybkie akuratne załatwianie, tania stawka. Reprezentant na Łódź i okolice Alksander Schumann, Łódź, Nawrot Nr. 7 Skrzynka pocztowa 44”.

N. Hesse prowadził pracownię trykotaży.

W. Knapp – bielizna. Niedziela, 1 czerwca 1919. „Ogłoszenie. Do naszego rejestru firmowego działu A. zapisano dziś następujące firmy: [...] pod numerem 1828 „W. Knapp” z siedzibą w Łodzi, Nawrot 7”. Sobota, 11 października 1919 – „Bieliźniarki poszukuje magazyn bielizny W. Knapp, Nawrot 7”. Rok 192o - Wilhelm Knapp prowadził „Hafciarstwo i tamburowanie”.

„Najpraktyczniejszy podarunek gwiazdkowy to ładny, modny garnitur bielizny damskiej z opalu, batystu, nansunku lub madapolamu. Pojedyncze koszule nocne, dzienne, pantalony, nocne kaftaniki, staniczki i halki – combinaison strojne w wielkim wyborze. Chusteczki do nosa damskie ozdobne i męskie. Powleczenia pościelowe haftowane i przybrane. Kołdry puchowe i watowe różnego rodzaju gatunku, najlepsze wykończenie. Bogaty wybór fartuchów i sukienek dziecięcych. Spec. Magazyn bielizny wyprawowej. W. Knapp Nawrot 7 – Tel. 26-o5”. W 1927 – „Magazyn bielizny damskiej” Wilhelma Knappa, tel. 26o4, fabryka – Nawrot 3o. Dwa lata później telefon do magazynu - 126o4. Sobota, 5 września 1926. „Zatarg w fabryce bielizny. W fabryce bielizny W. Knappa (ulica Nawrot 36) wynikł zatarg na tle nieformalnego i niezgodnego z przepisami prawnego wymówienia pracy pracownikom. Na miejsce udali się przedstawiciele Chrz. Zw. Zawod. pp. E. Blaszczyński i J. Buda. Po dłuższej konferencji zatarg zlikwidowano w ten sposób, że administracja wspomnianej fabryki wypłaci pracownikom za postój wynikły z powodu zatargu oraz od dnia 4 b.m. uruchomi fabrykę”. Niedziela, 3 lipca 1927. „Ci, którzy będą nas szacować. Członkowie komisji do spraw podatku dochodowego. W czwartek w nocy konwent seniorów po posiedzeniu rady miejskiej wybrał następującą listę 72 członków i tyluż zastępców komisji szacunkowych do spraw podatku dochodowego. Pozostałych 72 członków i tyluż zastępców, t.j. po 6 osób do każdej z istniejących 12 komisji, zamianuje w najbliższych dniach prezes izby skarbowej. [...] XI. Urząd. Zastępcy: 2. Knapp Wilhelm, Nawrot 7”. Wtorek, 7 lutego 1928 – „Wyprzedaż poinwentarzowa wielkiego transportu bielizny damskiej jak: koszule dzienne, nocne, kombinacje białe i kolorowe, staniczki, halki, etc. od 2o – 4o% rabatu. Zwiedzanie nie obowiązuje do kupna. Magazyn Bielizny Wyprawowej W. Knapp”. Niedziela, 2o maja 1928. „Kołdry puchowe i watowe w różnych gatunkach własnego wyrobu nadeszły najmodniejsze: Jedwabie w kwiaty i satyny fr. w kwiaty. Bielizna pościelowa: Powleczenia na kołdry. Poszewki na poduszki w różnych rozmiarach, haftowane i przybrane. Zamówienia wypełnia się w najkrótszym czasie. Specjalny Magazyn Bielizny W. Knapp ur. Nawrot № 7 Tel. 26-o4”. Niedziela, 25 listopada. „Największy wybór bielizny damskiej od najskromniejszej do luksusowej z jedw. opału, nansuku madap. Bielizna dziecinna i niemowlęca kaftanki, sukieneczki, garniturki do chrztu i narzutki na kołderki. Bieliznę pościelową, bieliznę stołową płóc. Chusteczki. Kołdry puchowe i watowe, wierzch jedw. i z satyny zawsze na składzie. Magazyn bielizny wyprawowej W. Knapp Nawrot 7 Tel. 26-o4. Przy większych zakupach dogodne warunki. Obsługa sumienna”. Rok 1929 - Mieszkali: Knapp Wilhelm, Fabryka bielizny, tel. 126o4, również w 1936. Niedziela, 17 grudnia 1939 – „Aussteuerhaus Wilhelm Knapp Lodsch, Petrikauer Strasse 87 Ruf: 126-o8 empficht zum bevorstehenden Weihnachtsfeste Herren- und Damenwäsche, Strickwaren, Baumwollwaren, Wollwaren, Seidenwaren, Kinderartikel”.

„Gorsety, M-me Anette”.

23 lutego, niedziela. „Uzdolnione bieliźniarki mogą się zgłosić: magazyn bielizny Nawrot 7”.

Rok 1919

7 maja, środa. „Ogłoszenie. Do naszego rejestru firmowego działu A. zapisano dziś następujące firmy: [...] pod numerem 1796. „J. Wermiński” z siedzibą w Łodzi, Nawrot 32, fabryka i skład Piotrkowska 62. Właściciel majster Juljusz Wermiński w Łodzi, Nawrot 32. Na mocy intercyzy ustalona została między właścicielem firmy i jego żoną Leokadją z domu Reder wyłączność majątku i wspólność dorobku [...] Wydział Rejestracyjny Sądu Okr. w Łodzi”. Sobota, 29 sierpnia 1925. „Szyby do samochodów wprawia na poczekaniu tylko Fabryka luster J. Wermiński Nawrot 32”. W roku 1933 lokatorami byli małżeństwo Alfred i Alicja Teschner. Alfred był właścicielem firmy „Teschner Alfred dawniej E. Wermiński – wytwórnia luster i szlifiernia szkła, biuro Juljusza 2o, tel. 22o61”. W 1931 firma miała telefon 22o-51, produkowała lustra i trema. W niedzielę, 22 stycznia 1933 – „Do akt Nr. 1846 1933 r. Ogłoszenie. Komornik Sądu Grodzkiego w Łodzi, rewiru III, zamieszkały w Łodzi, przy ul. Mielczarskiego 14, na zasadzie art. 1o3o U.P.C. ogłasza, że w dniu 31 stycznia 1933 r. od godz. 1o rano w Łodzi przy ul. Nawrot 7, odbędzie się sprzedaż z przetargu publicznego ruchomości należących do Alfreda i Alicji małż. Teschner i składających się z książek, patefonu, piecyku, 3 foteli klubowych i innych, oszacowanych na sumę zł. 879. Łódź, dnia 21 stycznia 1933 r. Komornik: Kazimierz Suzin”. 21 marca o godz. 1o odbyła się powtórna licytacja ich ruchomości „oszacowanych na sumę 82o zł. - mebli i innych”. Sprawę „prowadził komornik Kazimierz Suzin zam. przy ul. Mielczarskiego 14”. (w 192o Suzin był komornikiem 2 rewiru, zam. przy ul. Szkolnej 14). Marzec 1941: „Autoscheiben Spiegel u. Glas empfieihlt die Glasschleiferei Julius Weminski Litzmannstadt, Rudolf-Heß-Straße 25 Ruf 218-21”. Czwartek, 19 lutego. Spiegel, Glas, Autoschelben, sind unsere Specialitäten. Wenden Się sich vertrauensvoll an uns, der Name unserer Firma bügt für reelle Bedienung. Glasschleifrei Julius Werminski, Litzmannstadt, Ostlandstraße Nr. 1o3, Ruf 218-21”.

Rok 192o

„Taryfa posesji (domów i placów) Miasta Łodzi. Imię i nazwisko właściciela”: Szpajdel [Speidel] Jan i Emilja, małżeństwo. W czwartek, 19 stycznia 1927 wystawiono na przymusową licytację na poczet niezapłaconych podatków kasę ogniotrwałą, meble i fortepian, własność J. Speidela. Rok 1929 - Speidel Jan tel. 15642. Czwartek, 9 maja. „Przymusowe licytacje. Magistrat M. Łodzi – Wydział Podatkowy, niniejszem podaje do wiadomości, że w dniu 23 maja 1929 r. między godz. 9-tą rano a 4-tą po południu odbędą się przymusowe licytacje ruchomości u niżej wymienionych osób za niewpłacone podatki: [...] 225. Szpajdel J., meble”. Najpewniej do rodziny Speidlów zaliczał się również lekarz Paweł Speidel [patrz rok 1937]

Lokatorami były fryzjer [z zakładem w tej kamienicy] J. Cobel i jej siostra [?] Lidia, która prowadziła „Skład kapeluszy damskich i dziecięcych”. Sobota, 23 kwietnia 1932: „Uwaga! Długoletnia manicurzystka, F. Cobel, Nawrot 7 pracuje obecnie w zakładzie fryzjerskim A. Sznajder ul. Sienkiewicza 52 róg Nawrot. Polecam się nadal łaskawej pamięci Sz. Kljenteli”. Niedziela, 23 sierpnia 1936 - „Potrzebna od zaraz wykwalifikowane modystka do magazynu kapeluszy. Nawrot nr. 7”.

Ajentura, Dom Komisowy Miłobędzki i S-ka. Manufaktura [malarska] Aleksandra Szumana.

Skład żelazny Kielmana Rubinsztajna. We wtorek, 2 września 193o: „Do akt. Nr. 745-193o r. Ogłoszenie. Komornik Sądu Powiatowego w Łodzi, Kazimierz Suzin, zamieszkały w Łodzi przy ulicy Mielczarskiego Nr. 14, na zasadzie art. 1o3o U.P.C. ogłasza, że w dniu 9 września 193o roku od godz. 1o-ej rano w Łodzi przy ul. Nawrot Nr. 7, odbędzie się sprzedaż z przetargu publicznego ruchomości należących do Karola Rubinsztejna i składających się z fortepianu firmy Fibiger, oszacowanego na sumę zł. 6oo. Łódź, dnia 29 sierpnia 193o r. w/z Komornik: Leon Wąsowski”.

Sklep kolonialno-spożywczy Henryka Modrowa. W 1927 H. Modrow sprzedawał w sklepie „sprzęty i naczynia kuchenne”. Czwartek, 1 grudnia. „ Dwa nagłe zgony. [...] W mieszkaniu chlebodawców p. Modrowów, zamieszkałych przy ul. Nawrot 7 zmarła nagle 18-letnia służąca Elza Wencel. Zwłoki zabezpieczono na miejscu”.

Manufaktura Markusa Zylberberga.

Manufaktura „łącznie z garderobą, galanterią i innymi artykułami” Mojżesza Hirszfelda.

Rok 1923

18 stycznia, czwartek. „Pantofelki atłasowe i prunelowe wykwintnej roboty poleca firma Bobo” w podwórzu na parterze. Wtorek, 17 czerwca 1924: „Prunelki, pantofle Wiedeńskie, dziecinne-skórkowe, sandały, trepy, ks. Knajpa – pończochy „Paris-ideal” w wielkim wyborze i tanio poleca firma Bobo, ul. Nawrot 7 w podwórzu, lewa oficyna, parter”. Rok 1927 – „Obuwie detal. We wtorek, 2 marca „potrzebna od zaraz” manicurzystka, która onduluje. „Pierwszorzędna siła”, dodano. Niedziela, 2 września. „Niema odtąd starego obuwia. Najbardziej zniszczone, zniekształcone obuwie przyjmuje swój normalny wygląd dzięki nowemu specjalnemu sposobowi zapomocą mechanicznego farbowania. Ostatni wyraz techniki !!! Nie brudzi pończoch i nie puszcza na deszczu. Jedyna w Łodzi Mechaniczna Farbiarnia obuwia i wyrobów skórzanych. Centrala Łódź, Nawrot 7 „Bobo”. Skład zaopatrzony w wielki wybór obuwia dziecinnego i sezonowego. Filje: Zawadzka Nr. 12 Wajsman, Magazyn Obuwia. „Astra”, Piotrkowska 1o, w podw. Sklep galant. „Specjal”, ul. Narutowicza 3, Magazyn Obuwia. Sandberg, ul. Główna 45, Magazyn Mód”. Wystrzegać się naśladownictw!”. Niedziela, 2o października 1929: „Lalki stylowe, maseczki do poduszek, bombonierek i inne oraz reparacja lalek. Nawrot 7, lewa oficyna, parter”. Niedziela 17 listopada: „Lalki najkorzystniej jest wcześniej oddawać do reperacji, lewa oficyna, parter”. W niedzielę 12 października 193o dwa ogłoszenia: „Klinika lalek Nawrot 7 parter, lewa oficyna. Reperuje najwięcej zniszczone lalki po cenach niskich” i „Woskowe figury wystawowe odświeżam, charakteryzuję na nowe, dorabiam złamane części Bo-Bo, Nawrot 7”. W sobotę, 18 października – „wyrabiam peruczki z ciętych włosów”. W niedzielę 14 grudnia wymieniona jako „Warszawska Klinika Lalek…”. Firma „Bobo” - „Klinika lalek” egzystowała też w 1936.

Rok 1924

„[Karol Hiller – patrz Nawrot 6] późną wiosną współorganizował Towarzystwo Miłośników Literatury i Sztuki w Łodzi, celem którego miało być „stworzenie ogniska (stowarzyszenia) dla ludzi pracujących na polu artystycznym bądź interesujących się sztuką”. W skład komitetu organizacyjnego wchodzili też: Józef Nirnstein (prof. muzyki - piątek,15 stycznia 1937 - „Prof. Stanisław Nirnstein. Lekcje gry fortepianowej. Ceny przystępne ur. Traugutta 12, m. 17” ), Michał Znicz (aktor), Józef Raciborski (profesor, konserwator zabytków, dyrektor Archiwum Akt Dawnych m. Łodzi), Gustaw Wassercug (dziennikarz), Bolesław Kudewicz (artysta, malarz), Witold Wandurski (literat), R. Prusse (przemysłowiec), Lucjan Holc (dziennikarz) i Wincenty Brauner (artysta malarz). Sekretariat Towarzystwa mieścił się przy ul. Nawrot 7 (3 p., front)”. [2]

Vincent (Icchok) Brauner (21 września 1887, Łódź – 1944, Auschwitz). Malarz, grafik, metaloplastyk, projektował kukiełki dla teatru marionetek, syn Jakuba i Racheli, brat Idy. Żył i tworzył w Łodzi. Członek grupy Jung Idysz. Nauki pobierał chederze, a następnie w jeszybocie w Ozorkowie. Uczył się też w dwuklasowej szkole Beniamina Judelewicza w Łodzi. Artystycznego rzemiosła uczył się w latach 19o3-o7 prywatnej szkole rysunku Jakuba Kacenbogena w Łodzi (równocześnie uczył się gry na skrzypcach). Studia w berlińskiej Hochschule für die Bildenden Künste i w konserwatorium odbył w latach 19o8-11. Na skutek wypadku i poważnej kontuzji lewej ręki zadecydował, że w pełni poświęci się malarstwu. Na cześć van Gogha, który około 191o był niezwykle popularny w środowisku artystycznym Berlina, przybrał imię Vincent. Na przełomie 1914/15 otworzył w Łodzi z muzykiem Henochem Konem przy ul. Piotrkowskiej 36 Salon Sztuki, w którym można było zamawiać portrety, kupować rysunki czy antyki. Prawdopodobnie tam właśnie pokazał publiczności łódzkiej swoje prace (obraz „Studium portretowe kobiety”). W 1915 wziął udział w Salonie Wiosennym (39 prac) oraz w Salonie Zimowym. W 1921 zaprojektował dekoracje do „Dybuka” Salomona Anskiego wystawionego przez teatr żydowski w Łodzi. W 1922 razem z Mosze Brodersonem i Nenochem Konem Założył żydowski teatr marionetek „Chad gadija”, dla którego projektował kukiełki (w 193o wykonał je do szopki Stefana Gelskiego i Buma „Łudź się, Łodzi, łudź”). W 1923 miał wystawę (z Ignacym Hirszfangiem) w sali witrażowej kinoteatru „Casino” w Łodzi oraz wykonał linoryt na okładkę miesięcznika „Rzut”. Zainicjował utworzenie w Warszawie teatru małych form dramatycznych „Azazel”. Autor scenografii dla teatru Qui pro Quo. Założyciel Towarzystwa Miłośników Literatury i Sztuki w Łodzi (1924), w 1926 Grupy Łodzian (1926), początkowo siedmioosobowej, a później liczniejszej, polsko-żydowskiej, przemianowanej na Stowarzyszenie Start. Wojnę spędził w Litzmannstadt Getto, gdzie mieszkał przy ul. Piwnej 21. Malował – spod jego pędzla wyszedł m.in. portret Przełożonego Starszeństwa Żydów Chaima Rumkowskiego, tworzył kompozycje metaloplastyczne oraz pierwsze projekty banknotów dla łódzkiego getta (odrzucone). W sierpniu 1944 wywieziono go do Auschwitz, gdzie został zamordowany. Prace w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi i Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. [3]

Bolesław Kudewicz (31 maja 1887 – 1957). Autor dekoracji teatralnych i malarz, związany z Łodzią. Absolwent ASP w Krakowie (1912). Uczestnik Wystawy dzieł sztuki przeznaczonych do rozlosowania, Lwów (1917 – „Komitet Wystawy i Loterii Dzieł Sztuki pod protektoratem Jego Ces. Wys. Naj. Arc. Karola Stefana na zakupienie warsztatów rękodzielniczych i narzędzi dla ociemniałych inwalidów wojennych pochodzenia galicyj.”); Wystawy Grupy Łodzian (1926) w lokalu przy ulicy 6 sierpnia; ZZPAP w Łodzi w łódzkim IPS (1932-33 i 1938); Salonu Plastyków ZZPAP Kraków, Lwów, Łódź, Poznań, Warszawa w łódzkim IPS (1936). W 1924 współorganizował Towarzystwo Miłośników Literatury i Sztuki w Łodzi, celem którego miało być „stworzenie ogniska (stowarzyszenia) dla ludzi pracujących na polu artystycznym bądź interesujących się sztuką”. Członek ZZPAP w Łodzi, zam. tamże, ul. Południowa 6. W 1937 zam. ul. Narutowicza 22. [4]

Witold Wandurski (1891, Granica na Kielecczyźnie – 1937, ZSRR). Literat, poeta, dramatopisarz, reżyser, działacz polityczny, kulturalny, społeczny. Wychował się w Łodzi. Studiował prawo w Rosji, wykładał w Wolnej Wszechnicy Sztuki w Charkowie, gdzie również kierował teatrem amatorskim. Współzałożyciel Sceny Robotniczej w Łodzi (1923, kierownik od 1925), dziennika „Republika” (1926), współpracownik miesięcznika literackiego „Dźwignia” (1927-28). Członek Komunistycznej Partii Polski, aresztowany w 1928, zwolniony wyjechał do Berlina i zorganizował Zespół Polskiej Sceny Robotniczej. W 1929 wyjechał do ZSRR, gdzie kontynuował zaangażowanie w teatr: kierował i reżyserował w Teatrze Polskim w Kijowie oraz polskim teatrem Polprat. Aresztowany w 1933 zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. Zrehabilitowany w 1956. Współtwórca pierwszego manifestu polskiej poezji rewolucyjno-proletariackiej „Trzy salwy” (1925), sztuk teatralnych m.in. „Śmierć na gruszy” oraz antologii „Nowa scena robotnicza” (1923). [5]

Gustaw Wassercug (6 listopada 1893, Łódź – 23 sierpnia Kujbyszew, ZSRR). Prawnik, dziennikarz związany z Łodzią. Uczył się w tamtejszej Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców. Nielegalnie wydawał młodzieżowy dwutygodnik społeczno-literacki „Nasza Myśl”, w 19o9 relegowany ze szkoły. Maturę złożył w Pabianicach, podjął studia w Akademii Handlowej St. Gallen, w 1915 rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim zakończone dyplomem. Żołnierz wojny polsko-bolszewickiej. Dziennikarz prasy łódzkiej: „Kuriera Łódzkiego”, „Gazety Łódzkiej”, „Głosu Polskiego”, „Republiki”. Współzałożyciel i dziennikarz „Głosu Porannego” (1929), redaktor naczelny „Ilustrowanej Prasy Wieczornej” (1928-29) i „Rewii”, dodatku tygodniowego do „Głosu Porannego” (1934-39). Autor zbioru felietonów „Menażeria ludzka. Świat i ludzie w krzywym zwierciadle felietonów”. Mieszkał przy ul. Piotrkowskiej 121. Po wkroczeniu Niemców uciekł do Lwowa, skąd został deportowany w głąb ZSRR, gdzie w końcu trafił do Kujbyszewa i pracował jako księgowy. [6]

Michał Znicz (Michał Feiertag), (1888, Warszawa – 24 grudnia 1943, Pruszków). Aktor teatralny i filmowy, mąż aktorki Janiny Morskiej. Po powrocie z niewoli niemieckiej zadebiutował w 1918 w Teatrze Sfinks w Warszawie. Aktor Cyrulika Warszawskiego, Qui Pro Quo, Teatru Letniego, Wielkiej Rewii, Teatru Rozmaitości we Lwowie i Teatru Miejskiego w Łodzi – określany przez łódzką prasą jako „ulubieniec publiczności”. Zagrał w blisko trzydziestu filmach, głównie charakterystyczne role drugoplanowe m.in. w „Dodku na froncie” (1934), „Jadzi” (1934), „Młodym lesie” (1934), „Pani minister tańczy” (1937), „Zapomniana melodia” (1938), „Żołnierz królowej Madagaskaru” (1939). W 1934 zagrał główną rolę w popularnej komedii „Co mój mąż robi w nocy?” w reżyserii Michała Waszyńskiego. W czasie wojny uwięziony w getcie w Warszawie, z którego wydostał się dzięki żonie. Okoliczności jego śmierci są niejasne.

9 grudnia, wtorek. „Drukuje się i w pierwszych miesiącach 1925 roku ukaże się (w języku polskim) Wielki Ilustrowany Almanach przemysłu, handlu i finansów. Almanach będzie zawierał szereg monografji i artykułów o przemyśle, handlu i. finansach biografje oraz fotografje żydowskich pionierów przemysłu i handlu, artykuły i notatki o większych firmach żydowskich w Polsce, spis fabrykantów i kupców podług branż oraz ważne informacje niezbędne dla każdego kupca. W almanachu umieszczone będą również ogłoszenia i reklamy. Adres: Lazar Kahan, Łódź 9107-2o Nawrot 7. Tel. 27-47”. Rok 1926. Z „Podręcznego Rejestru Handlowego” – „4229. „Wydawnictwo – Prowadzenie wydawnictwa gazety. Łódź, Piotrkowska 37. Właścicielami firmy są: pp. Izrael Kahan, Łódź, Nowo-Cegielniana 24 i Lazar Kahan, Łódź, Nawrot 7. Weksle, czeki umowy, wszelkie zobowiązania odbiór pieniędzy winne być podpisywane przez obydwóch zarządców łącznie. Intercyz nie zawarli”.

12 grudnia, piątek. „Zakopiański konkurs „Expressu”. P. Pola Spirytusówna pobiła rekord i „przyszła w dobrej formie” do celu. Nasi czytelnicy jadą do Zakopanego na koszt redakcji. Po długich i ciężkich wysiłkach polegających na sprawdzaniu i liczeniu tysięcy wycinków tytułowych „Expressu”, po licznych zapytaniach, kierowanych do nas przez niektórych, niezbyt cierpliwych czytelników, zdołaliśmy nareszcie rozwiązać trudne zagadnienie zakopiańskiego konkursu „Expressu”. Z nadesłanych licznych paczek z wycinkami pominęliśmy zupełnie paczki pomniejsze. Ogółem nadesłano paczek konkursowych 314, z czego część odpadła, gdyż uczestnicy konkursu albo nie podali swych nazwisk i adresów, albo też włączyli wycinki z gazet dawniejszych, względnie późniejszych. Większe i dlatego sprawdzane paczki wycinków nadesłali: P. Pola Spirytusówna, Kilińskiego 48 – 247o wycinków. P. Władysław Rubinstein, ul. Nawrot nr. 7 – 175o wycinków. [...] P. Stanisław Alban, Nawrot 7 – 1224 wycinki. [...]. Rezultat konkursu. Jak widać z powyższego zestawienia nagrody konkursowe zdobyli: Panna Pola Spirytusówna, zamieszkała przy ul. Kilińskiego nr. 47 za 247o wycinków oraz pan Wł. St. Rubinstein, zamieszkały przy ul. Nawrot nr. 7 za 175o wycinków. Nagrodzeni zechcą łaskawie zgłosić się do redakcji „Expressu” w poniedziałek i wtorek w zwykłych godzinach przyjęć celem osobistego porozumienia się z redakcją w sprawie terminów wyjazdu do Zakopanego”. Sobota, 21 lutego 1925 – „Bezpłatna radjo-premja „Republiki” i „Expressu”. P. Stanisław Alban jest trzynastym z 14 kandydatów. W dniu wczorajszym – w piątek, trzynastym dniu losowania konkursowego o aparat radiotelefoniczny firmy Radiosanaz w Berlinie (wyłączni przedstawiciele na Łódź: Biuro techniczne inż. J. Reicher i S-ka, Południowa 28), wylosowany został kupon, złożony do naszej skrzynki redakcyjnej przez p. Stanisława Albana (ur. Nawrot 7)”. Konkurs wygrał Juliusz Wolpert z ulicy Lipowej 2o. „Wygraną premję stanowi aparat odbiorczy broadcastingowy firmy Radiosonanz A-G Berlin, system Dellex X typ D.R. 12 do odbioru stacji kontynentalnych i angielskich wraz z kompletną instalacją. A więc dołączone do niego: 1. Kabelki połączeniowe. 2. Lampki. 3. Akumulator „Varta” 4-voltowy. 4. 2 baterje anodowe N.E.W. po 9o volt. 5 słuchawka „Oso”. 6 antena. Aparat zostanie zamontowany na koszt redakcji „Republiki” i „Expressu” w miejscu wskazanem przez szczęśliwego zdobywcę premji, który pozatem otrzyma od przedstawicieli firmy „Biuro techniczne inż. Reicher i S-ka” instrukcje, w jaki sposób należy go używać. P. Juljusz Wolpert proszony jest o pofatygowanie się do redakcji w dniu dzisiejszym pomiędzy 5-6 popoł.”. 8 marca „Republika” zamieściła zdjęcie p. Juljusza Wolperta z podpisem: „Najmłodszy radjotelegrafista w Łodzi. Jest nim 5-cio letni Juljusz Wolpert, który zdobył radjoaparat na konkursie „Republiki” i „Expressu”.

Rok 1925

1o stycznia, sobota. „[...] Ogłoszenie. III Urząd Skarbowy podatków i opłat skarbowych w Łodzi podaje do wiadomości publicznej, że w celu ściągnięcia zaległych podatków odbędzie się w dniu 16 stycznia 1925 r. od godz. 1o rano do 3 po poł. sprzedaż z publicznej licytacji zajętych ruchomości należących do niżej wymienionych osób: [...] 6. Rozencwajg M., Nawrot 7, szafa do gard., biurko i stół [...]. W razie niedojada do skutku wyznaczonych licytacji zasekwestrowane ruchomości zostaną przewiezione na skład do Urzędu skąd odbywać się będzie sprzedaż codziennie od godz. 12 rano do 3 po południu. Naczelni urzędu Żmigrodzki”.

7 maja, czwartek. „ Komunikat w sprawie upadłości firmy Arnekker i S-ka. W numerze „Republiki” z dnia 1 maja 1925 r. ukazał się artykuł o upadłości firmy Arnekker i S-ka, w którym znajduje się wzmianka, iż właściciel oznaczonej firmy Karol Arnekker w podaniu swym ogłoszenie upadłości tejże firmy oświadczył, że interesy wspomnianej firmy, istniejącej w Łodzi od lat 28-iu do czasu śmierci starego Arnekkera szły zupełnie dobrze i że dopiero po jego śmierci z chwilą przyjęcia mnie jako wspólnika doprowadziłem rzekomą spółkę do ruiny, robiąc pieniędzmi firmowymi poboczne interesy. Twierdzenia przytoczone w podaniu Karola Arnekkera mijają się zupełnie z prawdą, gdyż: 1. bezpośrednio przed moim wstąpieniem do spółki Arnekker uregulował swe długi z wierzycielami na 3o —5o proc. 2. będąc 11 i pół lat wspólnikiem prowadziłem firmę z pomyślnym rezultatem w ciągu 11 lat, zaś interesy firmy zaczęły się chwiać dopiero po wstąpieniu do spółki w 11-ym roku mej pracy Karola Arnekkera. Ponieważ nie mogłem z nim dojść do porozumienia odnośnie sposobu prowadzenia interesów firmy, wystąpiłem ze spółki w dniu 5 lipca 1924 r. i oddałem mu interes w zupełnym porządku po przeprowadzonej z obu stron kontroli. Wobec tego nie mogę być moralnie odpowiedzialnym za cudze czyny i za to, co nastąpiło w 8 miesięcy po moim wystąpieniu ze spółki. G.J.A. Schmidt, Nawrot 7”.

27 czerwca, sobota. „Wypadek rowerzysty. Na ulicy Nawrot nr. 7 spadł z roweru 17-letni Bernard Bezbroda, uczeń uległszy potłuczeniu. Lekarz pogotowia udzielił mu pomocy”.

16 lipca, czwartek. „Upadłość firmy Leopold Zajdel i S-ka. W dniu wczorajszym sąd okręgowy w wydziale handlowym ogłosił upadłość fabryce wyrobów bawełnianych Leopold Zajdel i S-ka (Nawrot 7). Ogłoszenie upadłości nastąpiło na skutek podania wspomnianej firmy, w które umotywowany jest stan niewypłacalności zobowiązań 1) kryzysem przemysłowym 2) brakiem kapitałów obrotowych i 3) chorobą właściciela, spowodowaną wypadkiem samochodowym. Passywa firmy wynoszą przeszło 100 tysięcy złotych. Sędzią komisarzem upadłej masy sąd mianował p, Józefa Majera, zaś kuratorem adw. Angersteina”.

Rok 1926

Redakcja Ilustrowanego tygodnika „Kalejdoskop” („Wychodzi w każdą niedzielę rano Redaktor i Wydawca: Marjan Tarłowski”). Redakcja i administracja Nawrot 7, tel. 2-2o.

14 maja, piątek. Wiktoria Pawlak w szóstym bezpłatnym konkursie „Expressu Wieczornego Ilustrowanego” wygrała 3 kilo mąki.

21 maja, piątek. Isaj Tereszczański [!] nominowany przez prezesa łódzkiej Izby Skarbowej Towarnickiego został zastępcą w komisji szacunkowej powołanej do wymiaru podatku dochodowego II urzędu skarbowego, z nominacji izby skarbowej. W 1929 Treszczyński Isaj, współwłaściciel „Treszczyński, Gliksman i Spółka” (centr. automat. 2o51o) - rok 1932. Środa, 23 listopada. „Do akt Nr. 943 1852 r. Ogłoszenie. Komornik Sądu Grodzkiego w Łodzi, rewiru 3-go, zamieszkały w Łodzi przy ul. Mielczarskiego 14 na zasadzie art. 1o3o U.P.C. ogłasza, że w dniu 1 grudnia 1932 r. od godz. 1o-ej rano w Łodzi przy ul. Nawrot nr. 7 odbędzie się sprzedaż ruchomości należących do Isaja Treszczyńskiego składających się z mebli, oszacowanych na sumę zł. 529o. Łódź, dnia 22 listopada 1932 r. Komornik: K. Suzin”. Sobota, 26 listopada. „Upadłości i układy. Jak już w swoim czasie donosiliśmy w upadłości firmy „Treszczyński, Gliksman i S-ka”, fabryka wyrobów wełnianych zawarty został związek wierzycieli. Obecnie sędzia komisarz wnosił o uznanie postępowania upadłościowego za ukończone i o zwolnienie syndyków ostatecznych z powierzonych im obowiązków. Ogółem wierzyciele uzyskali kwotę zł. 55ooo. Sąd uznał postępowanie upadłościowe za ukończone. Wniosek wierzycieli w przedmiocie przyznania dodatkowego wynagrodzenia syndyków pozostawił bez uwzględnienia”.

25 czerwca, piątek. „Poszukuję nauczyciela łaciny, rutynowanego pedagoga. Wiadomość: Nawrot 7 m. 22”.

18 lipca, w niedzielę w „VIII Konkursie...” 3 kilo cukru wygrał Nechunio Płóciennik.

Rok 1927

„Artykuły żelazne, tłuszcze techniczne, sprzęty domowe”, „Narzędzia składy” i dalej „Oleina, łuj, oleje kokosowe, smary do maszyn” firma Schmidt G.J.A. Tel. 2835. W 1929 „Schmidt Gustaw J.A., Biuro techniczne” tel. 12835.

Alban Chaim – „Skład wyrobów bawełnianych”, ul. Piotrkowska 78, tel. 662, mieszkanie Nawrot 7, tel. 252o. W 1929 [i 1932] biuro jego Fabryki wyrobów jedwabnych mieściło się przy ul. Nawrot 2, tel. 1o662. Rok 193o. Sobota, 1 lutego. „Upadłości i nadzory. W grudniu 1929 wniósł podanie o odroczenie wypłat [...] Również w grudniu ub. roku wpłynęło podanie Ch. Albauma właściciela firmy „Płomień” Nawrot 7, o udzielenie mu odroczenia wypłat. Albaum wyrabia knoty, taśmy i materjały jedwabne. Bilans załączony do podania zamknięty był sumą 48o.ooo zł. Biegły zredukował ją do wysokości 417.ooo. Ogół aktywów płynnych i półpłynnych wynosił sumę 38o.ooo zł., a w tem blisko połowę stanowił skład towarów oszacowanych bardzo ostrożnie, bo o 15 proc. niżej ceny sprzedaży. Pasywa - po potrąceniu kapitału - wynosiły 37o.ooo zł., a więc były zrównoważone przez aktywa płynne. Dane te były sprawdzone na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg handlowych. Na rozprawie szereg wierzycieli poparł prośbę firmy. Mimo to sąd pozostawił ją bez uwzględnienia. Od wyroku tego wniósł Albaum odwołanie”.

Rok 1929

„Doktor Jan Polak przeprowadził się z ulicy Piotrkowskiej 121 z numeru 3 [front III p.], tel. 6421” - informacja z 14 stycznia. W marcu „na ulicę 6 - go sierpnia 22, front I p.”. Przyjmował w godzinach 12.3o-2, tel. 6221. W 1932, 3o października: „Prąd wysokiego napięcia i frekwencji, radium, lampa Hellon, Diatermja, lampa kwarcowa, promieniowanie poza czerwone, galwanizacja i faradyzacja”. Wtorek, 29 sierpnia 1933. „Aparat krótkofalowy. Choroby stawów, kości, mięśni, nerwów, skóry, narządów wewnętrznych kobiecych i t.d. w gabinecie terapii fizykalnej Dr. Polaka, Nawrot 7, Tel. 164-21”. W sobotę, 7 kwietnia 1934 polecał „Gabinet terapii fizykalnej. Leczenie krótkiemi falami radjowemi”. 1 stycznia 1936 – „Gabinet elektro- i światłotechniczny”. 1 lutego 1939 – „Jan Polak, doktor medycyny, choroby wewnętrzne i allergiczne, tel. 16421, przyjmuje między 5 a 8 po południu”.

25 marca, poniedziałek. „ Zapił się na śmierć. Ponura tragedja robotniczej rodziny. W domu przy ul. Nawrot 7 zajmował skromne mieszkanko wraz z żoną i dziećmi niejaki Franciszek Kowalski. Kowalski przez długi czas, pełnił obowiązki dozorcy. Za pijaństwo i niespełnianie swych obowiązków został pozbawiony pracy. W domu zapanowała nędza, tem bardziej, że Kowalski jeśli nawet co zarobił to przepijał. Nadomiar złego wracając do domu w stanie nie trzeźwym wszczynał stale awantury i bójki z żoną. Po pijanemu katował dzieci, które bały się ojca jak ognie. Wczoraj powtórzyła się zwykła scena w domu Kowalskich. Franciszek Kowalski wróciwszy do domu w stanie nietrzeźwym posprzeczał się ze swą żoną, poczem usiadłszy przy stole napełnił sobie szklankę wódką, której wypił sam całą butelkę. Wkrótce w stanie niepoczytalności osunąwszy się na krześle, zasnął. Jakież było zdziwienie żony jego, skoro usiłując go obudzić przekonała się, iż Kowalski jest drętwy i nie okazuje żadnych znaków życia. Kowalska podniosła alarm. Zbiegli się sąsiedzi. Wezwano lekarza pogotowia ratunkowego, który stwierdził zgon Kowalskiego. Jak orzekł lekarz śmierć nastąpiła naskutek zatrucia nadmiernym spożyciem alkoholu. Zwłoki Kowalskiego przewieziono do prosektorium miejskiego. (p)”.

9 czerwca, niedziela. „Lekarz - dentysta J. Rosen Nawrot 7. Przyjmuje od 1o-1 i od 3-7 w.”.

19 sierpnia, poniedziałek. „Ogłoszenie drobne. Pokój dwuokienny, umeblowany z telefonem, centralnem ogrzewaniem i wszelkiemi wygodami do wynajęcia w centrum miasta. Wiadomość Nawrot 7, m. 19”. Niedziela, 25 sierpnia. „Jeden, ewentualnie dwa pokoje duże słoneczne umeblowane z wszelkiemi wygodami (centralne ogrzewanie, łazienka, telefon, winda i t.d.), od zaraz do wynajęcia. Nawrot 7 m. 22”.

2o listopada, środa „Zgubiono legitymację PUPP na nazwisko E. Świtalski”.

Mieszkał Dawid Chołodenko tel. 132o4, również w 1934.

Freidenberg Eugenjusz, doktor, tel. 16884;

Herszenberg Natan, tel. 115o4. W maju 1932 roku został powołany na świadka w „sensacyjnej rozprawie o szantaż i fałszywą grę w „dziewiątkę”. Poproszony został o wydanie opinii o powodzie Dawidzie Klajnmanie, znanym przemysłowcu łódzkim oraz pozwanym Herszu Markusie. „byłem kupcowi łódzkiemu”, wówczas mieszkańca Berlina.

Littauer Markus [Moszek] 15731. Sobota, 1 marca 193o. „ Talerz zupy. Coraz więcej zgłoszeń – coraz więcej dzieci sytych. Wczoraj przekroczyliśmy 15o zgłoszeń. [...] akcja nasza [„Głosu Porannego”] rozwija się wspaniale. Liczba zgłoszeń dziennych przekroczyła ostatnio 4o talerzy i sięga obecnie 5o-ciu. Poniżej podajemy spis nowych zgłoszeń oraz nazwiska dzieci, które tam zostaną przysłane: [...] R. Littauerowa, Nawrot 7, 1 of., II p. godz. 2.3o-3 – Szopa Helena, szk. 77”. Wtorek, 21 października. Na 3o października wyznaczono przymusową licytację na rzecz podatku od lokalu – „[...] 149. Litauer M., Nawrot 7, meble”.

Muller Gerson, tel. 13136; Piotrkowski Bernard, tel. 1o171; Rozen Jonas, tel. 2o472.

Rubinstein Karol, Fabryka pończoch [automat. centr. nr 185o3].

Rubinsztajn Stanisław tel. 1o375. Wtorek, 5 sierpnia 193o. „Przymusowe licytacje. [...] W dniu 13 sierpnia 193o r. między godz. 9-tą rano a 4-tą po południu. [...] Podatek lokalowy. [...] 15o. St. Rubinsztajn, Nawrot 7, kredens”.

Wajnsztok Józef, doktor tel. 15565 [patrz Nawrot 17]

Wiślicki Chil, tel. 16915. [zob. Nawrot 38 – Wiślicki Henoch/Henryk].Wtorek, 5 sierpnia 193o. „Przymusowe licytacje. [...] W dniu 13 sierpnia 193o r. między godz. 9-tą rano a 4-tą po południu. [...] Podatek od spadków i darowizn [...] 97. Wiślicki Ch. Pianino”.

Kapelusznik A. Wenske – czwartek, 9 maja – „Potrzebna panienka do szycia”. Zakład prowadził również w 1936.

Rok 193o

2 lutego, niedziela „Tanio ładny pokój centr. ogrz. do 12, od 2-5, Nawrot 7/23”.

4 września, czwartek. „Wyroby dziane fabryki „Jersey” wykonywa artystyczne modele najnowsze. Bielizna, pończochy, reformy, skarpetki, chustki itp. W najlepszym gatunku. Dla pań, panów, dzieci po cenach konkurencyjnych poleca Olga Scheerschmidt”.

4 marca, wtorek „Poszukuję rutynowanej nauczycielki – francuski. Zgłaszać się: Nawrot 7, m. 9, godz. 11-12 i od 3-4”.

Rok 1932

Mieszkał Kinderman Rudolf, tel. 1o7o2.

17 lipca, niedziela „Zginął 1o b.m. pies – hart bronzowy. Odprowadzić za wynagrodzeniem Nawrot 7 m. 11”.

Rok 1933

28 lutego, wtorek „Bezwzględnie uczciwa bardzo czysta osoba do sprzątania i dziecka ze znajomością kuchni potrzebna ul. Nawrot 7 m. 8 od 9 o pół – 1o o pół o 2-3-ej”. Sobota, 15 lipca – „Potrzebna służąca do wszystkiego z dobremi świadectwami. Zgłaszać się Nawrot 7 m. 8, tylko godziny 2-4”.

16 marca, czwartek. „Młodej panienki do 3-letniego dziecka na godz. Od 1o-7 poszukuję, Nawrot 7 m. 8”.

19 marca, niedziela. „Solidnemu panu tanio odnajmę pokój, centr. ogrzew. telefon (1o375), winda, Nawrot 7 m. 23”.

3o lipca, niedziela. „Pokój frontowy o 2-ch oknach z nowoczesnemi wygodami do oddania zaraz, Nawrot 7 m. 9, między 9-11, 3-5”.

Rok 1934

13 stycznia, niedziela. „Do akt Nr. Km. 2872 1933 r. Obwieszczenie. Komornik Sądu Grodzkiego w Łodzi, rewiru 3-go, zamieszkały w Łodzi przy ul. Wólczańskiej 63 [...] ogłasza, że w dniu [nieczytelne] stycznia przy ul. Nawrot Nr. 7 odbędzie się publiczna licytacja ruchomości, a mianowicie: pianino czarne f-my „Fri[nieczytelne]länder - Berlin, szfa do ubrań, biurko ciemne, oszacowanych na łączną sumę zł. 1225, które można oglądać w dniu licytacji w miejscu sprzedaży, w czasie wyżej oznaczonym. Łódź, dnia 13 stycznia 1934. Komornik: W. Koszelik”.

21 stycznia, niedziela. „Fortepian mały, w dobrym stanie, do sprzedania. Obejrzeć można ulica Nawrot 7, m. 17, tel. 1o2-18”.

24 października, środa. „Dr medycyny J. Berlin, Akuszer, Ginekolog przeprowadził się z ul. Karola 8 na ulicę Nawrot 7, tel. 22452”. W spisach 1939 – „Berlin Józef, doktor medycyny”, telefon ten sam.

22 listopada, czwartek. „Lidja Szajnborn zamieszkała przy ul. Nawrot nr. 7 zawiadomiła policję, iż Włodzimierz Kopydłowski zamieszkały przy Szosie Rokicińskiej 3 w podstępny sposób wyłudził od niej 3 swetry wartości 6o zł.”.

Mieszkali: Bizberg Mojżesz tel. 1o218; Germar A., przedstawiciel i skład komisowy fabryki „Dobrolin”, tel. 1o88o.

Rok 1935

1 kwietnia, sobota. „Z przedpokoju mieszkania Kajli Piotrkowskiej skradziono w nocy futro damskie o wartości tysiąca złotych”. Według innych źródeł kradzieży dokonał jakiś „nieznany żebrak”.

2 lipca, wtorek. Doktor Justman „wprowadził się na ulicę Nawrot nr 7 front II p., tel. 13898”.

28 lipca, niedziela. „Duży pokój z wszelkiemi wygodami do wynajęcia. Nawrot 7, poprzeczna oficyna, mieszk. 19”.

9 sierpnia, piątek. „ Wszyscy do urny wyborczej. Nikt nie może uchylić się od spełnienia obowiązku obywatelskiego. [...] Zarząd Stowarzyszenia Urzędników Skarbowych w Łodzi, uprzejmie prosi o łaskawe umieszczenie w najbliższym numerze poniższego komunikatu: „Dnia 6 sierpnia r.b. w lokalu własny, przy ul. Nawrot 7 – Walne Zebranie Urzędników Skarbowych, na którem po omówieniu przez Inspektora Ksawerego Stasiaka, ordynacji wyborczej do sejmu i senatu i wyjaśnieniu w toku dyskusji, nasuwających się wątpliwości, zebranie powzięło jednogłośnie następującą uchwałę: „Urzędnicy Skarbowi jednomyślnie stwierdzają, że wzięcie udziału w wyborach przedstawicieli do Sejmu i Senatu, uważają nie tylko za spełnienie obowiązku obywatelskiego, ale i za współdziałanie na rzecz dobra powszechnego. Żaden z urzędników skarbowych nie uchyli się od tego obowiązku i wszyscy uprawnieni do głosowania, stawią się w wyznaczonych terminach we właściwych obwodach wyborczych dla oddania swych głosów. Niezależnie od tego, ofiarowują współdziałanie i współpracę we wszystkich instytucjach wyborczych, do których zostali czy zostaną powołani”.

29 sierpnia, czwartek. „W. Tomaszkiewicz chirurg przeprowadził się Nawrot 7, telef. 18o-83 przyjmuje od 4-6 popoł.”.

Rok 1936

22 lutego, sobota. „Targi Wiedeńskie 8-14 marca 1936. Targi Techniczne i Gospodarstwa Rolnego do 15 marca. Wielkie Targi Środkowoeuropejskie. Wystawcy z 18 państw. Nabywcy z 72 krajów. Wiza wjazdowa zbędna. Legitymacja Targów i paszport upoważniają do przekroczenia granicy austrjackiej. Znaczna zniżka przejazdu na polskich, niemieckich, czechosłowackich i austrjackich kolejach oraz na linjach lotniczych. Wszelkie informacje oraz legitymacje Targów (po zł. 8) przez Weiner Messe – A.G. Wien VII oraz przez honorowe przedstawicielstwa w Łodzi: Austrjacki Konsulat, Wodny Rynek 2. Polskie Biuro Podróży „Orbis”, Sp. z o.o., ul. Piotrkowska 65. Wagons-Lits/ Cook S.A. ul. Piotrkowska 64. Sp. akc. dla Międzynarodowego Transportu Schenker i S-ka, Piotrkowska 97. Dom Spedycyjny Leon Finkelstein, Nawrot 7”. Również niedzielę, 15 sierpnia 1937.

22 marca, niedziela. „Nowootworzony salon mód „Maison Elegante” (z Warszawy) poleca najnowsze modele na sezon wiosenny. Nawrot 7. Ceny przystępne!”.

Rok 1936

3 września, czwartek. „Angielskiego, francuskiego udziela absolw. Uniw. Par. (Licencie es Letries). Rozenblum, Nawrot 7 m. 19 tel. 17o-47” – Rozenblum najprawdopodobniej odnajmował pokój u Finkensteina, właściciela Domu Spedycyjnego. W maju 1937 przyjmował w godzinach 9-1o.

Rok 1937

„Wyroby dziane Paweł Schönborn. Łódź, Nawrot 7, tel. 22113. Wytwórnia towarów fantazyjno-dzianych”. Rok 1938 – W „Informatorze firm chrześcijańskich” pod „Swetry (Wytwórnie)” figurował Schönborn P. , tel. 22113. W spisach 1939 – „Schonborn Paweł, kupiec tel. 22113”. 25 lutego 1939 – „11 Urząd Skarbowy w Łodzi. Obwieszczenie o licytacji. W myśl § 83 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25.6.1932 r. o postępowaniu egzekucyjnym władz skarbowych (Dz. U.R.P. Nr. 62 poz. 58) podaje się do ogólnej wiadomości, że celem uregulowania należności 11-go Urzędu Skarbowego w Łodzi i innych wierzycieli odbędzie się sprzedaż z licytacji niżej wymienionych ruchomości: [...] 12. Schönborn Paweł, Nawrot 7, swetry, cena szac. zł. 65o”. Poniedziałek, 12 listopada 1939. „Strickwaren aller Art für Damen, Herren Und Kinder aus Reiner Wolle empflichlt [?] Paul Schönborn Nawrot str. 7 Telephon 221-31”. Niedziela, 2 marca 1941. „Strickwaren aller Art. Strümpfe, Handschuhe Damen u. Herrenunterwäsche Paul Schönborn Adolf-Hitler Straße 133 Ruf 221-13”.

W „Spisie adwokatów Związku Polskiego m. Łodzi” figurował Fichna Bolesław, tel. 21815. Mieszkał tam również w 1939.

Mieszkali: Hertzbaum Aleksander, Pladek Waldemar, biuralista; Serejski M., inżynier, tel. 1oo78.

Speidel Paweł, chirurg – w poniedziałek, 1 marca 1937 wymieniony w notce prasowej w „Orędowniku”: „Wyciąć i zachować. Spis lekarzy chrześcijan. Poniżej drukujemy spis lekarzy, dentystów i felczerów chrześcijan, praktykujących w Łodzi”. Marzec – kwiecień: „Dr. med. Paweł Speidel Ruda Pabianicka, ul. Starorudzka (vis a vis willi Obermana) przyjmuje od godz. 4-5 pp.”. Środa, 27 grudnia 1939. „Deutsche, geht nur zum deutschen Arzt! Die Reichsärztekammer Lodsch hat bisher, folgende volksdeutsche Artze in der Stadt Lodsch vorläufig anerkant: [...] 34. Dr. Speidel Paul, Ruda Pabianicka, Staszica 4o, Facharzt für Chirurgie”.

Tomaszewicz Wincenty, doktor medycyny i Tomaszewicz Zofia, lekarz - w poniedziałek, 1 marca 1937 wymienieni w notce prasowej w „Orędowniku”: „Wyciąć i zachować. Spis lekarzy chrześcijan. Poniżej drukujemy spis lekarzy, dentystów i felczerów chrześcijan, praktykujących w Łodzi”. Mieszkali też w 1939.

Zylbersztajn Anna, urzędniczka.

28 lutego, niedziela. „Do wynajęcia luksusowy pokój, centralne ogrzewanie, winda. Nawrot 7 m. 12, front”.

3o maja, niedziela. „Sypialnia (brzoza korelts) mało używana do sprzedania. Nawrot 7 m. 13, w godzinach 11-2 i 6-8”.

19 czerwca, niedziela. „Ładna szafa do garderoby do sprzedania. Nawrot 7, poprz. oficyna m. 19”.

19 maja, czwartek. „Z powodu zmiany mieszkania do sprzedania lodownia, szafy i inne sprzęty domowe. Nawrot 7 m. 18 i 19”.

1o września, piątek. „ Zuchwała kradzież u K. Roszaka. Złodziej-akrobata zdołał zbiec. Terenem zuchwałego występu złodziejskiego stał się wczoraj nad ranem skład przyborów optyczno-chirurgicznych Kazimierza Rosiaka przy ul. Piotrkowskiej 111. Korzystając z panujących jeszcze ciemności jeden ze złodziei wdrapał się na I piętro, a następnie wybił szybę w oknie i dostał się do wnętrza składu. Przestępca spakował do worka kilkadziesiąt aparatów fotograficznych oraz skradł z kasy kilkaset złotych gotówką. Ogółem wartość łupu wynosi, wedle obliczeń firmy, około 4oo zł. W chwili gdy złodziej opuszczał po sznurze na ulicę worek z aparatami fotograficznymi zauważył to jeden z przechodniów, który wszczął alarm. Stojący na chodniku dwaj złoczyńcy rzucili się z częścią łupu do ucieczki i niebawem znikli. Trzeci złodziej zeskoczył z I piętra na bruk, chwycił worek z aparatami fotograficznymi i pobiegł na ulicę Nawrot. W międzyczasie zjawili się policjanci, którzy rozpoczęli pościg za złodziejami. Ten wpadł do otwartej już bramy domu przy ul. Nawrot 7, poczym po przesadzeniu płotu dostał się do ogródka przy ul. Sienkiewicza nr. 73. Tu gołymi rękami wykopał dołek, w którym zakopał worek z aparatami fotograficznymi, a następnie, nim zjawiła się policja, zbiegł ulicą Sienkiewicza w niewiadomym kierunku. Jeden z lokatorów domu przy ul. Sienkiewicza 73 zauważył złodzieja kopiącego dół, to też udało się łup odnaleźć. Okazuje się jednak, że pozostali dwaj złodzieje również zdołali zabrać kilkanaście aparatów, tak, że strata firmy Roszak jest dość duża. Energiczne dochodzenie władz policyjnych w toku”.

Rok 1939

19 lutego, niedziela. „Julia Czekaj (Nawrot 7) w 1935 roku poznała Ignacego Dymela (Sienkiewicza 34), który pod pozorem ożenku wyłudził od niej 4oo zł., po czym ukrywał się. Spotkawszy Dymela na ulicy Czekajówna wszczęła awanturę i wezwała policjanta, który zatrzymał Dymela, podejrzanego zresztą o szereg innych tego rodzaju oszustw”.

Niedziela, 19 września. „Fortepian krótki marki Kerntopf w dobrym stanie okazyjnie do sprzedania. Oglądać codziennie od godz. 2 ½ do 5 po poł. Nawrot Nr. 7, m. 23”.

Mieszkali: Eckert Erwin, kupiec [patrz Nawrot 4]; Frankelstein Jerzy, biuralista; Goldblum Maurycy, tel. 2o1o2; Jakubowicz Zygmunt, tel. 17o8o.

Kalisz Hersz [Herman], budowniczy, tel. 132o4. Urząd Skarbowy w Łodzi wystawił mu w czerwcu 1939 nakaz płatniczy na państwowy podatek dochodowy na rok 1934, 1935, 1936, 1937, 1938 [„nr rej. b. 969”].

Kobyliński Stefan, adwokat tel. 17216.

Kryłowiecki Mikołaj, adwokat tel. 1116o (również w 1937). W sobotę, 18 grudnia 1926 roku ukazało się ogłoszenie: „Osobiste. Łodzianin, Mikołaj Krylowiecki, ukończył wydział prawny przy uniwersytecie warszawskim z tytułem magistra praw”. Znał pewnie Lenę Papierny, absolwentkę tego samego wydziału, której anons ukazał się obok.

Kryłowiecki Maksym - inżynier, Kryłowiecki Leon – przemysłowiec.

Lipska Eugenia tel. 23224.

Markus Borys, tel. 14287, Bajla - przemysłowiec, Lidia - biuralistka Pod tym samym numerem telefonu Markus Józef – „Markus Józef i S-ka”, przemysł włókienniczy, Piotrkowska 8o.

Miller Marta, modystka i Szymcha – grabarz; Moszkowski Stefan, inżynier; Nittson Allan, handlowiec; Nizińska Wanda, nauczycielka; Nuc Franciszek, kupiec; Piórkowski Bernard, przemysłowiec, tel. 1o171; Rozensztajn Liza tel. 19o59; Silderberg Markus tel. 21o98; Speidel Paweł, kupiec; Szczedrowicki Owsiej, agent ubezpieczeniowy; Thielsch Wilhelm, inżynier; Ulbrich Johanna, modystka;

Mieszkała też rodzina Wygodzkich, wg spisów: Wygodzki George [Godel ?], tel. 21537 i Wygodzki Kopel, kupiec. W księdze „Łódź Names”, spisie uwięzionych w Litzmannstadt Getto widnieją: „Wygodzka Estera / 1918 / Studieren / Hohenstr. 17 / Nawrot 7. Wygodzki Godel [George ?] / 1887 / Seifenhaendel / Hohenstr. 17 / Nawrot 7 / gest. 29.7.1941. Wygodzka Sura / 1889 / Hausfrau / Hohenstr. 17 / Nawrot 7”. [7]

Lokatorami byli: chemik, członek Polskiego Towarzystwa Chemików i Polskiego Towarzystwa Chemików Kolorystów A.[leksander] Herszbaum i włókiennik M. Szreski, członek Stowarzyszenia Włókienników w Łodzi.

Siedziba Związku Urzędników Kolejowych oraz „Wywiadowni Kredytowej”, koncesjonowanej.

Mieszkali: Wytwórstwo kapeluszy - Nacha Barndszteter, modystka; Pośrednik handlowy Stefan Mosekowski.

Rok 194o

9 marca, niedziela. „Ihre Verlobung geben bekamt Lisa Menste, Hans Thomas 9. März 1941 Litzmannstadt Horst Wessel Str. 7”.

Rok 1945

15 sierpnia, środa. „Mleko kauczukowe, mydło żywiczne oraz bakelitowe, nakrętki do tub z podstawkami sprzedam, Nawrot 7 m. 14, tel. 129-95”.

17 sierpnia, piątek. „4 sierpnia na szosie Widzewskiej zgubiono stalowego koloru pelerynę. Proszę zwrócić za wynagrodzeniem, Nawrot 7 (dozorca)”. „Królikowska Jadwiga – Nawrot 7 (u dozorcy) prosi o zwrot zagubionych dokumentów za wynagrodzeniem”.

21 sierpnia, wtorek. „Poszukuję sklepu lub jego części w śródmieściu. Wiadomość: Nawrot 7 sklep z kapeluszami”.

1 września, sobota. „Studio mody K. Dzierżyński z Warszawy przyjmuje zamówienia z powierzonych materiałów na suknie – kostiumy – okrycia. Łódź – Nawrot 7, m. 6 I p.”.

11 września, wtorek. „Na ślubną i wizytową suknię okazyjnie sprzedam materiał. Nawrot 7-6”.

12 września, środa. „Szyldy, plakaty, reklamy, wykonujemy, Nawrot 7 – 6”. „Agenci-agentki na miasta i prowincję do sprzedaży artykułów spożywczych i słodyczy potrzebni. Zgłoszenia Łódź, Nawrot 7-8”.

19 września, środa. „Futro męskie na elkach w dobrym stanie, sprzedam okazyjnie. Nawrot 7-6”.

Niedziela, 4 listopada. „Technik dentystyczny z praktyką, poszukuje pracy u lekarza-dentysty. Adres: Stanisław Zuch, ul. Nawrot nr 7 m. 15”.

21 listopada, środa. „Potrzebna zdolna modystka lub podręczna. Wiadomość: Nawrot 7 (sklep z kapeluszami)”.

7 grudnia, piątek. „Wytwórnia Art. Spożywczych „Słoń”, Nawrot 7 m. 8 poleca: budynie, kisiele, cukier waniliowy, proszek do pieczenia, olejki do ciast. Na prowincję wysyłamy towar za zaliczeniem. Potrzebni są agenci”. Również w 1959 – tel. 3 22 72.

Rok 1946

24 lutego, niedziela. „Unieważniam skradzione dokumenty, książkę Ubezpieczalni dla cudzoziemców, metrykę urodzenia (dziecinna) na nazwisko Lemanowa-Ogórkówna Halina, Nawrot 7, m. 5”.

13 maja, poniedziałek. „Potrzebna uczennica do pracowni krawiectwa damskiego, Nawrot 7 – 8”.

2 kwietnia, poniedziałek. „Skradziono brązową torebkę z pieniędzmi, dokumentami, kartą rozpoznawczą i wieloma pamiątkami. Łaskawy znalazca zechce zwrócić za wynagrodzeniem – Władysława Kowalewska, Nawrot 7-2o”.

„Kontrolny spis uprawnionych do głosowania w Głosowaniu Ludowym”: Ambrowicz Helena (ur. 18.11.1918, studentka, zameldowana 3.12.1945), Brokman Henryk (13.8.1886, doktór, zameldowany 3.7.1945), Brokman Jadwiga (ur. 13.8.1893, przy mężu, zameldowana 3.7.1945), Bohdanowicz Stefania (ur. 8.8.1881, przy zięciu, zameldowana 1o.4.1945), Bejnarowicz Maria (ur. 21.11.1875, zameldowana 1o.4.1945), Bogucki Kazimierz (ur. 2.3.19oo, zameldowany 6.9.1945), Białomięcka Helena (ur. 8.4.1885, kupiec, zameldowana 8.6.1945), Bernat Wacław (ur. 5.1o.1886, urzędnik, zameldowany 27.5.1945), Ciołkiewicz Aleksander (ur. 1.8.1912, wojskowy, zameldowany 27.5.1945), Cegiełka Maria (ur. 15.1o.1888, robotnica, zameldowana 27.5.1945), Czernysz-Czernichowski Michał (ur. 21.11.1893, urzędnik, zameldowany 27.5.1945), Czernysz-Czernichowska Józefa (ur. 2o.3.1895, urzędniczka, zameldowana 27.5.1945), Ciuk Eustachy (ur. 22.2.1885, urzędnik, zameldowany 13.1o.1945), Dzius Ludwik (ur. 2.3.1892, doktór, zameldowany 14.11.1945), Dzius Maria (ur. 19.8.1893, przy mężu, zameldowana 14.11.1945), Dudziński Janusz (ur. 12.1.1913, urzędnik, zameldowany 17.11.1945), Duda Maria (ur. 24.1.1916, robotnica, zameldowana 28.3.1946), Eborowicz Jadwiga (ur. 1o.12.1888, zameldowana 29.12.1945), Eborowicz Halina (ur. 15.3.192o, urzędniczka, zameldowana 29.12.1945), Fichna Stanisława (ur. 14.11.19o1, urzędniczka, zameldowana 1o.4.1945), Fijałkowska Zofia (ur. 3o.9.1913, artystka, zameldowana 153.1946)

Zofia Elżbieta Fijałkowska (3o września 19o9 – 1989, Warszawa). Absolwentka ASP w Warszawie (1938). Uczestniczka wystaw m.in. Druga Międzynarodowa Wystawa Drzeworytów w Warszawie (1936, mieszkała wtedy w Warszawie przy ul. Wspólnej 25, członek Bloku ZAP),Salon doroczny, TZSP w Warszawie (1939), Radziecka literatura w ilustracji polskiej, BWA w Katowicach (1949). W 1954 otrzymała Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży (1954). Laureatka wyróżnienia na I Ogólnopolskiej Wystawie Książki i Ilustracji w Warszawie (1951). Należała do założonego w 194o przez Tadeusza Lesznera Koła Miłośników Ekslibrisu i Grafiki zwane Grupą Dziesięciu, której celem było „niesienie pomocy koleżeńskiej grafikom znajdującym się na terenie Generalnej Guberni. Poza tym Koło prowadziło nielegalną działalność wydawniczą, propagowało zamawianie exlibrisów, organizowało tajne wystawy, na których prowadzono sprzedaż i loterie”. Od 1938 tworzyła ekslibrisy w technice drzeworytu. W 1946 mieszkała w Łodzi przy ul. Nawrot 7. [8]

Gotlib Zofia (ur. 1o.8.1911, przy mężu, zameldowana 27.5.1945), Gotlib Albert (ur.14.1.1894, doktór, zameldowany 27.5.1945), Górski Eugeniusz (ur. 12.1.1923, dziewiarz, zameldowany 27.5.1945), Gołubiew Jan (ur. 24.8.1911, urzędnik, zameldowany 8.6.1945), Gołubiew Janina (ur. 25.11.1912, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Grzelak Kazimiera (ur. 25.12.19o9, robotnica, zameldowana 15.11.1945), Grabowski Stanisław (ur. 8.5.1918, inżynier, zameldowany 2o.3.1946), Chojnacka Filomena (ur. 16.1o.1912, przy mężu, zameldowana 16.3.1942), Chojnacka Regina (ur. 7.8.1885, urzędniczka, zameldowana 1o.4.1945), Hanftrwurcel Irena (ur. 2o.11.1895, urzędniczka, zameldowana 1o.4.1945), Chojnacka Maria (ur. 31.7.1884, urzędniczka, zameldowana 8.5.1946), Herszałek [?] Władysław (ur. 28.5.1895, urzędnik, zameldowany 27.5.1945), Herzner [?] Franciszka (ur. 31.1.191o, przy mężu, zameldowana 27.5.1945), Herzner [?] Maria (ur. 15.3.19o2, przy rodzinie, zameldowana 27.5.1945), Jarząbek Antoni (ur. 5.5.19o2, kupiec, zameldowany 14.11.194o), Juszkiewicz Ludwik (ur. 6.6.1897, doktór, zameldowany 8.6.1945), Jagiełło Kazimiera (ur. 4.9.1924, studentka, zameldowana 3o.3.1946), Karło Władysław (ur. 23.8.19o9 urzędnik, zameldowany 8.6.1945), Karło Janina (ur. 3o.6.1917, przy mężu, zameldowana 11.2.1946), Kreczmar Arnold (ur. 28.4.1891, zameldowany 8.6.1945), Kreczmar Ludwika (ur. 28.6.1887, wychowawczyni, zameldowana 12.3.1946), Kowalewski Andrzej (ur. 4.2.19o2, urzędnik, zameldowany 6.8.1945), Długowska Zofia (ur. 16.4.1924, studentka, zameldowana 3.4.1945), Kowalewska Władysława (ur. 25.11.19o5, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Kramsztyk Andrzej (ur. 29.6.1895, adwokat, zameldowany 8.6.1945), Kramsztyk Irena (ur. 19.7.1898, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Królikowska Jadwiga (ur. 6.6.1899, urzędnik, zameldowany 8.6.1945), Kowalska Bernarda (ur. 2o.8.1891, przy zięciu, zameldowana 15.2.1945), Kocięba Jan (ur. 14.4.1889, dozorca, zameldowany 27.5.1945), Kocięba Julia (ur. 5.1.1884, przy mężu, zameldowana 27.5.1945), Karwowska Zofia (ur. 1o.5.19o4, zameldowana 27.5.1945), Kozłowska Janina (ur. 22.1o.19o2, urzędniczka, zameldowana 27.5.1945), Kaczyńska Józefa (ur. 27.3.1912, urzędniczka, zameldowana 29.11.1945), Kłysiak Czesław (ur. 2.8.19o3, urzędnik, zameldowany 7.12.1945), Kłysiak Paulina (ur. 16.7.1916, przy mężu, zameldowana 7.12.1945), Kowalski Tadeusz (ur. 17.11.1917, szewc, zameldowany 14.2.1946), Kozieł Stanisława (ur. 16.1o.1918, pracownica domowa, zameldowana 4.6.1946), Leszczyńska Helena (ur. 2.3.1865, przy mężu, zameldowana 27.5.1945), Leszczyńska Julia (ur. 6.1.1892, zameldowana 23.11.1945), Lasocki Zygmunt (ur. 15.1.1914, student, zameldowany 5.11.1945), Łabecki Sławomir (ur. 21.3.1922, urzędnik kolejowy, zameldowany 8.6.1945), Łabecka Izabela (ur. 5.1.1896, urzędniczka, zameldowana 8.6.1945), Mościcki Wacław (ur. 29.11.1895, inżynier, zameldowany 8.6.1945), Mościcka Maria (ur. 16.7.19oo, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Mirecki Eugeniusz (ur. 26.6.19oo, radiotechnik, zameldowany 8.6.1945), Mirecka Maria (ur. 13.3.1913, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Maziara Julia (ur. 16.1o.1884, przy rodzinie, zameldowana 8.6.1945), Michalik Janina (ur. 16.1o.191o, kupiec, zameldowana 8.6.1945), Maciaszek Bronisława (ur. 15.6.1879, przy zięciu, zameldowana 8.6.1945), Mościcki Zygmunt (ur. 15.4.1897, inżynier, zameldowany 21.6.1945), Mościcka Halina (ur. 3.1.19o6, przy mężu, zameldowana 21.6.1945), Maciaszek Bolesław (ur. 22.1.1922, student, zameldowany 14.11.1945), Nowopolski Jerzy-Józef (ur. 21.1.1912, urzędnik sądowy, zameldowany 8.6.1945), Nowopolska Krystyna (ur. 24.6.1918, przy mężu, zameldowana 27.5.1945), Nadolna Stanisława (ur. 26.8.19o5, przy bracie, zameldowana 27.5.1945), Nebudka Irena (ur. 3o.12.191o, przy bracie, zameldowana 3.7.1945), Nowicka Janina (ur. 25.6.1914, studentka, zameldowana 15.1.1946), Olszewski Kazimierz (ur. 12.11.1912, ślusarz, zameldowany 1o.4.1945), Olszewska Józefa (ur. 18.3.1922, przy mężu, zameldowana 1o.4.1945), Olczyk Antoni (ur. 16.8.1894, kupiec, zameldowany 8.6.1945), Pawlak Kazimierz (ur. 2o.8.1898, jubiler, zameldowany 1o.4.1945), Pawlak Maria (ur. 2o.1.191o, przy mężu, zameldowana 1o.4.1945), Powiłajtis Feliks (ur. 16.12.19o3, urzędnik, zameldowany 15.2.1945), Powiłajtis Józefa (ur. 19.3.1914, przy mężu, zameldowana 15.2.1945), Pożarski Kazimierz (ur. 1o.1o.189o, urzędnik, zameldowany 17.7.1945), Pożarska Felicja (ur. 2.4.19o2, przy mężu, zameldowana 17.7.1945), Przecławski Stefan (ur. 3.5.19o1, urzędnik, zameldowany 27.7.1945), Przecławska Maria (ur. 6.4.19o3, przy mężu, zameldowana 3.9.1945), Pietrasik Wacława (ur. 23.3.1925, ekspedientka, zameldowana 25.9.1945), Prochaska Leon (ur. 9.9.1911, student, zameldowany 8.1o.1945), Peszyńska Sabina (ur. 28.9.1899, krawcowa, zameldowana 13.11.1945), Pankrac Włodzimiera (ur. 2o.1o.192o, student, zameldowany 11.11.1945), Stokowska (przy mężu, zameldowana 8.9.1945), Szczeblewska Maria (ur. 9.3.19o5, magister, zameldowana 19.11.1945), Szczeblewski Lucjan (ur. 7.2.19o8, buchalter, zameldowany 16.4.1945), Tarnowska Helena (ur. 15.7.1896, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Tomaszewska Bronisława (ur. 25.8.19o7, robotnic, zameldowana 5.3.1946), Tomczak Stanisława (ur. 26.9.1923, pracownica domowa, zameldowana 2.5.1946), Ulanowska Wanda (ur. 12.9.1918, urzędniczka, zameldowana 15.3.1946), Wilczyńska Regina (ur. 6.6.19o7. zameldowana 8.6.1945), Wilczyńska Alicja (ur. 19.12.1923, urzędniczka, zameldowana 8.6.1945), Wiśniewski Henryk (ur. 13.8.19o3, nauczyciel, zameldowany 15.2.1945), Wiśniewska Maria (ur. 23.11.19o6, nauczycielka, zameldowana 15.2.1945), Wilczyński Zdzisław (ur. 28.3.1913, urzędnik, zameldowany 27.5.1945), Wagner Maria (ur. 18.1.1918, artystka, zameldowana 2.9.1945), Wolska Józefa (ur. 3o.4.19o8, wychowawczyni, zameldowana 11.12.1945), Wolska Krystyna (ur. 2.5.1918, przy mężu, zameldowana 11.12.1945), Wołowska Zofia (ur. 26.1o.19o7, urzędniczka, zameldowana 27.3.1946), Werner Helena (ur. 9.2.1881, emerytka, zameldowana 27.3.1976), Zawadzka Irena (ur. 3o.6.1924, zameldowana 8.6.1945), Zuch Maria (ur. 25.7.1896, przy mężu, zameldowana 27.5.1945), Zuch Tadeusz (ur. 3o.5.1924, student, zameldowany 27.7.1945), Zuch Józef (ur. 12.3.1883, urzędnik, zameldowany 22.8.1945), Zawadzki Tadeusz (ur. 2o.5.1921,pracownik kolejowy, zameldowany 8.6.1945), Zuch Wacław (ur. 23.9.1917, szofer, zameldowany 6.1o.1945), Zuch Maria (ur. 15.8.1921, przy mężu, zameldowana 6.1o.1945), Żołędziowski Jerzy (ur. 9.2.1919, pracownik kolejowy, zameldowany 8.6.1945), Pankrac Zofia (ur. 1.5.1928, studentka, zameldowana 11.11.1945), Pabich Marianna (ur. 7.12.1911, prządka, zameldowana 7.3.1946), Rożewska Wiktoria (ur. 28.1.1898, pomoc domowa, zameldowana 8.6.1945), Rynkiewicz Stanisław (ur. 7.1.1912, radiotechnik, zameldowany 8.6.1945), Rynkiewicz Paulina (ur. 1o.1.1911, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Boguszewska Agnieszka (ur. 8.1.1921, biuralistka, zameldowana 27.5.1945), Rakower Arkadiusz (ur. 11.5.1911, urzędnik, zameldowany 17.11.1945), Rakower Kazimiera (ur. 21.7.1912 [nieczytelne] zameldowa 17.11.1945), Rakower Alina (ur. 28.11.19o8, urzędniczka, zameldowana 29.11.1945), Surwiłło Józef (ur. 4.4.1914, radiotechnik, zameldowany 8.6.1945), Surwiłło Władysława (ur. 15.8.1917, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Surwiłło Wiktoria (ur. 23.12.1916, przy rodzinie, zameldowana 8.6.1945), Symonowicz Wiktoria (ur. 3o.9.19o2, inwalidka, zameldowana 9.6.1945), Szczurowski Edward (ur. 14.2.1921, technik, zameldowany 8.6.1945), Stolarski Stanisław (ur. 5.5.19o1, urzędnik, zameldowany 24.5.1945), Sławecka Antonina (ur. 15.12.1884, Stankiewicz Witold (ur. 17.3.1918, muzykant, zameldowany 27.5.1945), Suszczyńska Stanisława (ur. 1.5.1895, emerytka, zameldowana 11.8.1945), Sporny [?] Kazimierz (ur. 1o.8 [brak] profesor, zameldowany 6.9.1945), Żołędziowska Maria (ur. 14.3.1921, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Żupnik Jerzy-Bronisław (ur. 1o.7.1911, inżynier, zameldowany 8.6.1945), Żupnik Jadwiga (ur. 4.1o.1911, przy mężu, zameldowana 8.6.1945), Żuchowski Stanisław (ur. 21.8.19o6, chemik [?] zameldowany 17.11.1945), Żakowska Kazimiera (ur. 4.1.1883, emerytka, zameldowana 4.1.1946), Żuchowska Krystyna (ur. 2.7.1918, przy mężu), Wesołowska Adela (ur. 3.3.1923, urzędnik, zameldowana 17.11.1945).

Rok 1947

1o października, piątek. „Buty Nr 43 i bryczesy duże sprzedam, Nawrot 7, 14”.

Rok 1948

21 marca, niedziela. „Wytwórnia Artykułów Spożywczych „Słoń” Łódź, Nawrot 7 Tel. 122-72 Poleca: Budynie, kisiele, proszki do pieczenia, cukier, waniliowy, smaki do ciast, zaprawki do wódek, pieprz, cynamon, listki bobkowe, ziele angielskie, goździki itp.”.

24 września, piątek. „Kredens nowoczesny, orzechowy sprzedam, zamienię na biurko, Nawrot 7-19”.

Rok 1949

1 stycznia, sobota. „Szczęśliwego Nowego Roku życzy swojej Szanownej Klienteli Zakład Fryzjerski M. Łęcki i St. Ciszewski ul. Nawrot 7 Telefon 132-45”.

15 stycznia, sobota. „Zginął seter irlandzki maści brązowej bez kagańca i obroży. Proszę odprowadzić za wynagrodzeniem. Nawrot 7 m. 15”.

5 maja, czwartek. „Wózek głęboki dla bliźniaków sprzedam, Nawrot 7-17”.

26 października, środa. „Potrzebna wykwalifikowana szwaczka na bielizną dzianą damsko-męską oraz pomocnica domowa „Szwalnia”, Nawrot 7”.

Rok 195o

6 lipca, czwartek. „Woźny potrzebny o zakładu fryzjerskiego, Nawrot 7”.

14 sierpnia, poniedziałek. „Ogłoszenie. Podaje się do publicznej wiadomości, że decyzjami Prezydenta M. Łodzi niżej wymienione osoby zam. w Łodzi uzyskały zmianę nazwisk lub imion i nazwisk: [...] Feliks Piłajtis (Nawrot 7) na „Witkowski”.

Rok 1951

13 lutego, wtorek. „Potrzebna pomocnica domowa. Zgłaszać się Nawrot 7, szwalnia, parter”.

25 października, czwartek. „Zgubiono kartę meldunkową, książeczkę z Poradni Lekarskiej. Nazwisko Chojnacka Aurelia, Nawrot 7”.

Czwartek, 2o grudnia. „Sprzedam tanio adapter walizkowy ze wzmacniakiem i radioodbiornikiem komplet, Nawrot 7 m. 22”.

Rok 1952

3 lutego, niedziela. „Sprzedam kino dźwiękowe 16 mm „Siemens” ul. Nawrot 7 m. 13a lewa oficyna”.

8 lipca, wtorek. „Zgubiono kartę meldunkową Franciszka Herkner, Nawrot 7”. Rok 1959 – Herkner Władysław, tel. 21949.

Październik. Zgubiono legit. ZNP nazwisko Janina Wiśniewska, Nawrot 7”.

Rok 1953

21 stycznia, środa. „Zamienię cztery pokoje, kuchnia, wygody, śródmieście na dwa pokoje, kuchnia i jeden samodzielny pokój w śródmieściu. Wiadomość Nawrot nr 7, sklep MHD”.

Rok 1956

15 listopada, czwartek. „Szwaczka wykwalifikowana znająca krój dziecięcy potrzebna. – Nawrot 7 (w podwórzu) pracownia bielizny. Tel. 329-95”.

Rok 1957

3o stycznia, środa. „Strzykawki lekarskie naprawa i wymiana, Łódź ul. Nawrot 7 m. 8”.

22 marca, piątek. „Pomoc domowa wykwalifikowana potrzebna. Nawrot 7 pracownia bielizny w podwórzu, parter”.

1o listopada, niedziela. „Lisy niebieskie hodowlane kupię. T. Zawadzki Łódź, Nawrot 7, m. 8, tel. 322-72”.

Rok 1958

8 marca, sobota. „Telewizor nowy sprzedam. Nawrot 7 m. 11”. Środa, 7 maja – „Telewizor „Rubin” z dużym ekranem nowy – sprzedam. Nawrot 7, m. 12a, lewa oficyna”.

Rok 1959

„Miejski Handel Detaliczny Art. Włókienniczymi [...] Sklepy [...] Nr 362, dod. kraw. Nawrot 7”, tel. 2 15 73.

Drogosiewicz Irena, pracownia bielizny, tel. 32995. Durys Mirosław, inżynier, tel. 35612. Gotlib A., dr med., ginekolog-położnik, tel. 36888. Janowski Jan, tel. 2o4o1. Kaczmarek-Dzius Jadwuga, tel. 38177. Kowalewski Andrzej, tel. 32418.

Martulewicz Donat, tel. 3o388. Niedziela, 19 kwietnia 197o. „Pani – rencistka, która była u mnie 11.II rano w sprawie mieszkania proszona o ponowne przybycie. Nawrot 7-1o. Martulewicz”.

Michalik Janina, tel. 35636. Nowopolski Jerzy, adwokat, tel. 39o3o. Pawlak Janina, tel. 34567. Rynkiewicz Stanisław, zakład radioelektryczny, tel. 35511. Surwiłło Józef, radiotechnik, tel. 35687. Szamocki Paweł, inżynier, tel. 27868.

Rok 1965

3o września, czwartek. „ Remont wind. Perypetie mieszkańców posesji przy ul. Nawrot 7. Któregoś dnia, w końcu 1962 r. lokatorzy posesji przy ul. Nawrot 7, z prawdziwą przyjemnością stwierdzili fakt, że MZBM Śródmieście zdecydował się na remont nieczynnych od wielu lat w domach tej posesji dźwigów osobowych. Rozpoczęto roboty murarskie przy szybach oraz zakładaniu instalacji elektrycznej. Przez okrągły rok gruz i wapno z klatek schodowych wnoszono do mieszkań, ponieważ klatki schodowe nie były uprzątane. Lokatorzy posesji nie zwracali na to uwagi, ciesząc się na moment kiedy wreszcie windy ruszą. W budynku frontowym istotnie naprawiono je. Lokatorów poprzecznej oficyny zaś czekała przykra niespodzianka. Jesienią 1963 r. przerwano naprawę dźwigów i do chwili obecnej nic się nie zmieniło. Nie w tym jednak rzecz. Otóż w czasie remontu szyby przyjmowane zostały drzwi zamykane na klucz, ponieważ kosztorys przewidywał wymianę. W ich miejsce postawiono inne, prowizoryczne, dla „zabezpieczenia” przed wypadkiem. Zaczepiono je dosłownie o dwa gwoździe wbite do futryny. Teraz nie ma nawet gwoździ. Bywa, że drzwi spadają na przechodzących. W szczególnym niebezpieczeństwie są tu ciekawe wszystkiego dzieci. Często zaglądają w głąb czeluści szybu, narażając się na wypadek. Co prawda w tej chwili szyb jest też podobno zabezpieczony, ale trudno uważać luźno powrzucane kamienie, cegły, fragmenty płyt chodnikowych czy deski, za zabezpieczenie przed wypadkiem. Zapewniają one raczej dodatkowe „atrakcje” na wypadek gdyby jakieś dziecko nieopatrznie wpadło do szyby. A już prawdziwą zagadką pozostaje fakt, że dom frontowy posesji ma naprawione dźwigi, a poprzecznej oficyny – nie. (L.w.)”.

Rok 197o

27 marca, piątek. „Pomoc do dziecka 5-letniego potrzebna. Zgłoszenia po godz. 15 Nawrot 7-19”.

9 maja, sobota. „Wielka okazja! 35 proc. taniej. Tylko do 16 maja b.r. Modne kapelusze filcowe kupujemy w sklepach MHD Art. Włókienniczymi Piotrkowska 7 i 317 (Hala Targowa), Nawrot 7. Zapraszamy! Zaopatruje WHT”. Sobota, 19 sierpnia 1972 – „Wcześniejsze dokonanie zakupu artykułów szkolnych gwarantuje trafny ich wybór. MHD Art. Włókienniczymi poleca galanterię włókienniczą berety, kołnierzyki, worki do pantofli, pasmanterię, guziki, wstążki kupisz w sklepach: Nowomiejska 1, Nawrot 7, Gagarina 6, Piotrkowska 7, Zachodnia 16. Zaopatrzenie z Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Tekstylno-Odzieżowego”.


[1] Andrzej Kempa, Marek Szukalak „Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny”, t. II, Łódź 2oo2

[2] „Karol Hiller 1891-1939. Nowe widzenie. Malarstwo, heliografika, rysunek, grafika”, Łódź 2oo2

[3] Maciej Cholewiński „Kolekcja Motyli U-V”, mszp., Łódź 1998-2o21

[4] Maciej Cholewiński „Kolekcja Motyli K”, mszp., Łódź 1998-2o21

[5] Andrzej Z. Makowiecki „Kultura Robotnicza”, w: „Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny”, Warszawa 1984; „Nowa encyklopedia powszechna PWN t. 6”, Warszawa 1998

[6] Andrzej Kempa „Sylwetki łódzkich dziennikarzy i publicystów”, Łódź 1999

[7] „Lodz Names” [Łódź - Names: List of the Ghetto Inhabitants 194o-1944, Jerusalem 1994?]

[8] Maciej Cholewiński „Kolekcja Motyli F”, mszp., Łódź 1998-2o21

Kolejne numery: