Ulica Nawrot

Pisał od roku 1998 Maciej Cholewiński

Ulica Nawrot

Numer 18

Dom narożny, jednopiętrowy ze spadzistym dachem, od Nawrot pusty, od Sienkiewicza sklep: miód i rośliny. Z trotuaru wyrastało karłowate drzewo nieznanej rasy zasłaniając wejście do piwnic. Lubiłem je. Trzymałem kciuki żeby urosło.

Rok 19oo

„Zmiana własności. […] 4) Plac przy ul. Nawrot, oznaczony nr 1314a nabył R. Segal za sumę 899 rb.”.

Rok 19o3

3 grudnia, czwartek. „Utrata przytomności. Na ul. Nawrot nr. 18, J.L. lat 3o, żona maszynisty kolei elektrycznej, mieszkające przy ul. Wodnej, dostała ataku nerwowego i dłuższy czas była nieprzytomną. Lekarz Pogotowia udzielił chorej pomocy”.

4 grudnia, piątek. „Wypadki. Na ulicy Nawrot nr. 18, J.L. lat 3o, żona maszynisty kolei elektrycznej, dostała ataku nerwowego i dłuższy czas była nieprzytomną. Lekarz Pogotowia udzielił pomocy”.

Rok 19o5

19 lipca, środa. „Rabunek. Na przechodzącą ulicą Nawrot około domu nr. 18 Emilię Bajer napadł jakiś nieznajomy łotr, a wyrwawszy kobiecie bezbronnej złoty zegarek z dewizką zbiegł bezkarnie. Zegarek skradziony przedstawiał wartość 6o rb.”.

Rok 19o6

7 lipca, sobota. „Powrócił lekarz S. Sznitkind Nawrot Nr. 18. Choroby skórne, weneryczne i moczopłciowe. Przyjmuje od godz. 8-1 i od 5-8”. Sobota, 21 lipca – „Strzelanina. Wczoraj w czasie strzelaniny na ul. Widzewskiej koło rogu ul. Nawrot został kontuzyowany kulą karabinową w szyję dr. Sznitkind, jadący do chorego”.

31 grudnia, poniedziałek. „Potrzebne uczennice do pracowni haftów kościelnych i chorągwi. K. Onoszko Nawrot 18 w oficynie I piętro”. Piątek, 24 kwietnia 19o8 – „Stowarzyszenie Żywej Róży ofiarowało wspaniałą chorągiew Matki Boskiej Różańcowej dla kościoła Przemienienia Pańskiego w Nowych Chojnach. Chorągiew wykonana artystycznie w zakładzie pani Kamili Onoszko w Łodzi mająca trzy i pół łokcia szerokości – przedstawia się bardzo okazale i stanowi ozdobę świątyni. Po środku, na białym tle, z jednej strony widnieje obraz Matki Boskiej Różańcowej, dookoła którego wyhaftowano piętnaście tajemnic różańca świętego; z drugiej zaś – wyszyta jest pięknym haftem postać św. Dominika. P. Maryan Wąsowski, zawiadowca st. Łódź-Chojny i pomocnik jego p. Bolesław Ciężkowski ofiarowali dla tegoż kościoła zasłonę do Najświętszego Sakramentu. Urzędnicy i oficyaliści st. Łódź-Chojny – ofiarowali figurę rzeźbioną z drzewa wyobrażającą Jezusa Zmartwychwstałego”. Czwartek, 21 maja. „Do robót kościelnych potrzebne hafciarki Nawrot 18”. Ogłoszenie ukazało się również 1o sierpnia.

23 października, środa. „Potrzebna panna do szycia, Nawrot 18, miesz. 9”.

Rok 19o7

3 grudnia, wtorek. Mieszkał Karol Ende, sygnatariusz listu Niemców łódzkich w sprawie podziału składek szkolnych” – malarz [patrz Nawrot 8 i 13]

Rok 19o9

7 lipca, środa. Student-technilog poszukuje korepetycyi; siedmioletnia praktyka. Specyalność: matematyka. Nawrot № 18, Leon Gałkiewicz”.

Rok 1911

26 czerwca, poniedziałek. „Prawie nowy żakiet elegancki, letni, czarny, 2 kostyumy białe, jeden do prania, drugi wełniany, do sprzedania. Nawrot 18 m. 2”.

21 września, czwartek. „Chłopiec do terminu do zakładu krawieckiego potrzebny zaraz Nawrot 18 m. 2 S. Podgórski”.

Rok 1913

Spisie członków Zarządu i Komisji Rewizyjnych z lat 191o-193 ŁKS: Edmund Grajwoda, ur. 22 VIII 19oo, zam. Nawrot 18. [patrz Nawrot 72]

2 maja, piątek. „Magiel sprzedam ulica Nawropt nr. 18”.

Rok 1914

17 marca, wtorek. „Uczę haftu i robót ręcznych wieczorami. Józefa Pastuszyńska Nawrot 18”.

Rok 1918

3 grudnia, wtorek. „Zginął pies szczurny. Łaskawy znalazca zechce odprowadzić na ul. Nawrot No 18 do stróża”.

14 grudnia, sobota. „Ogłoszenie Do naszego rejestru firmowego działu A. zapisano dziś następujące firmy: [...] Pod numerem 1335, „Melida Riedel”, z siedzibą w Łodzi, Sienkiewicza 48. Właścicielka handlująca Melida Riedel w Łodzi, Nawrot 18”.

Rok 1919

8 maja, czwartek. „Szczenięta – wilki do sprzedania. Nawrot 18, I piętro”.

Rok 192o

„Taryfa posesji (domów i placów) Miasta Łodzi. Imię i nazwisko właściciela”: Hanke Emil. W 1932 - Komornik rewiru IV, S. Zajkowski [ul. Traugutta 1o] na podstawie art. 1o3o UPC wyznaczył na „1o rano 31 maja licytację mebli Emila Hanke wartości 1ooo zł.”

„Pierwsza Polska Tapiserska Manufaktura, Karola 4. Skład Nawrot 18. Filja Piotrkowska 284. Ręczne robótki zaczęte, gotowe, rysunki oraz materjały i wzory haftowane materjałów i sukien”.

Rok 1922

31 marca, piątek. „Papierosy, tytonie dla handlujących największy rabat poleca S. Lewandowski Sienkiewicza 48 róg. Nawrot. Rok 1935. Skład tabaczny. „Tanie cygara i papierosy a także wszelkie towary wchodzące w skład branży tytoniowej - hurt i detal - Stefana Lewandowskiego”. W niedzielę, 5 lutego 1939 roku „do składu Stefana Lewandowskiego (ulica Nawrot 18) w nocy włamali się nieustaleni sprawcy i skradli kilkanaście skrzyń zapałek wartości 5ooo zł.”. Skład istniał już w roku 192o, w niedzielę, 8 lutego: „Baczność! PP. sklepikarze, i palacze. Skład cygar i wyrobów tytuniowych Stefana Lewandowskiego z dniem 15 lutego r.b. zostaje przeniesiony z ulicy Piotrkowskiej nr. 21 na ulicę Sienkiewicza 48 róg Nawrot”.

Rok 1923

11 września, sobota. „Pies zaginął rasy wilczo-owczarskiej, uszy podpalane wabi się Bizon. Odprowadzić za wynagrodzeniem. Nawrot 18 gospodarz”.

Rok 1926

5 listopada, piątek. „ Solą zasypali jej oczy. Nieudana kradzież na dziedzińcu. W dniu wczorajszym około godziny 8 wieczorem Emma Rajch powracała ze sklepu z elegancką walizką w ręku. W chwili kiedy p. Rajchowa znalazła się na podwórzu zamieszkiwanego przez się domu, podbiegło do niej dwóch osobników, którzy zasypawszy napadniętej oczy solą usiłowali wyrwać jej z ręki walizkę. W tej chwili napadnięta wszczęła krzyk, wobec czego napastnicy ratowali się ucieczką. Zorganizowany przez zaalarmowanych lokatorów domu pościg nie dał pożądanego wyniku. Odszukaniem śmiałych opryszków zajęła się policja”.

Rok 1927

5 maja, czwartek. „Oddam 3 miesięcznego nieochrzczonego chłopca na własność Nawrot 18 m. 4”.

14 sierpnia, niedziela. „2 dziecinne łóżeczka niklowe, inne rzeczy do sprzedania Nawrot 18, m. 13 od 1o do 2”.

16 grudnia, piątek. Mieszkał W. Wentland, któremu na poczet niezapłaconych podatków zlicytowano pianino i meble.

Rok 1929

8 maja, środa. Potrzebna ekspedientka branży galanteryjnej, praktykantka o miłej powierzchowności ze znajomością jęz. niemieckiego”. 1 września 1932 potrzebna była zdolna modystka. Zgłaszać się miedzy piątą a siódmą po południu”. Rok 1936, 16 stycznia Sklep do wynajęcia dla modystki”. A w 1937 , 27 czerwca w niedzielę MARLENA, nowo otwarty skład pasków i biustonoszy pod kierownictwem Heleny Kwiatkowskiej, długoletniej kierowniczki Royaly [Piotrkowska 145] poleca paski i biustonosze po cenach przystępnych”.

Rok 193o

1o sierpnia, niedziela. „Sprzedam dom 17 izbowy przy Nowopabianickiej wraz z ogrodem owocowym, wolnym placem frontowym pod budowę oraz wolnym mieszkaniem jednopokojowym z kuchnią. Wiadomość m. 5”.

21 września, niedziela. „W mieszkania rodziców w celu samobójczym uderzył się kilkakrotnie nożem w okolice serca Waldemar Kukulski. Zawezwany lekarz po udzieleniu pomocy pozostawił desperata na miejscu”. Albo - niedziela, 21 września. „W ciszy i spokoju upływało życie starszych już wiekiem małżonków Ptaszyńskich, zamieszkałych w jednopokojowem mieszkanku w domu przy ulicy Nawrot 18. Jedyny ich syn, zamieszkały stale w Paryżu, rzadko do nich pisywał, to też nawet dokładnie nie wiedzieli, jak mu się powodzi. Przed tygodniem w mieszkaniu staruszków zjawił się jakiś ubogo odziany mężczyzna. – Przyszedłem was prosić o litość – rzekł. – Przyjmijcie mnie do siebie na mieszkanie. Narazie trudno mi będzie z płaceniem, ale gdy otrzymam pracę nie zostanę wam winien ani grosza. P. Ptaszyński wzruszył się prośbą nieznajomego i zażądał, by mu coś nie coś opowiedział o sobie. Gość podał mu wówczas swoje nazwisko. Nazywał się Szymon Kotulski i liczył lat 39. Wychował się w Kijowie (rodziców miał bardzo zamożnych) i zamierzał się poświęcić rzeźbiarstwu, gdyż w tej dziedzinie sztuki miał duże zdolności. Wojna przekreśliła jego plany. Przed paru laty powrócił do kraju i pracował w różnych miastach, jako zwykły robotnik. Gdy ostatnio znalazł się w Łodzi, obiecano mu tu zajęcie konduktora tramwajów dojazdowych. W tych dniach miał właśnie rozpocząć dwutygodniową praktykę przygotowawczą. P. Ptaszyński nie przerywał mu tej opowieści. – Zostań pan u mnie – rzekł do swego gościa, gdy ten już przestał mówić. – Mam syna w Paryżu. Kto wie, czy i on w tej chwili nie prosi o pomoc obcych ludzi. Nie wolno nikomu odmawiać. I Kotulski pozostał na stałe u staruszków. Przez cały tydzień by dziwnie milczący. Gdy po całodziennej nieobecności powracał wieczorem do domu, nie rozmawiał nawet z Ptaszyńskim i szybko udawał się na spoczynek. Wczoraj rano otrzymał on list od jakiejś niewiasty. Gdy przeczytał go, podarł arkusz papieru i kopertę na drobne części. – Czy jakaś nieprzyjemna wiadomość? - zainteresował się Ptaszyński. – Nie… nie – odparł mu wymijająco. To od pewnej znajomej. W parę chwil później Kotulski udał się do kuchni i targnął się na swe życie. Usiadł na krześle i wbił sobie w brzuch scyzoryk aż po rękojeść. P. Ptaszyński, usłyszawszy jęki, przybiegł mu z pomocą. Desperat był już wówczas nieprzytomny. Zaalarmowane pogotowie przewiozło go do szpitala, w którym walczy ze śmiercią”.

Rok 1931

4 lipca, sobota. „Potrzebna panna na stałe do pomocy w gospodarstwie, która zna dobrze szycie. Wiadomość mieszkania nr 8 w sobotę od 1o do 12”.

21 listopada, sobota. „Jak nową z powrotem otrzymacie punktualnie czyszczoną u nas garderobę. Najnowsza i jedyna w Polsce Pralnia Chemiczna i Farbiarnia systemu TRI Weber i Lewandowski. Fabryka, ul. 28 p. Strzelc. Kan. 34a, tel. 149-34. Filja, Piotrkowska 13o, tel. 211-15. Przedstawicielstwa: A. Kiebsch Piotrkowska 223, L. Lietke Napiórkowskiego 31, K. Ruprecht 11-go Listopada 24, H. Gutwein Kilińskiego 41, E. Pfeiffer Wólczańska 88, Ad. Herman Limanowskiego 1o4/6, Albrecht Perla 5, l. wejście 1 p., J. Celmer Zagajnikowa 35, Madler Narutowicza 1, Rzezać Andrzeja 47, M. Herman Główna 29, Olga Al. Abramowskiego 19, R. Rudolf Srebrzyńska 85 l. wejście 3 p., E. Zarzycki Nawrot 18”. Czwartek, 1 października. „Edward Zarzycki Łódź, ul. Nawrot 18, róg Sienkiewicza. Poleca bieliznę damską i męską, trykoty, pończochy, skarpetki, kołnierzyki, krawaty, rękawiczki i inne towary galanteryjne. Ceny niskie”.

Rok 1932

9 lipca, wtorek. Poszukiwano gospodyni do kuchni, „Przychodzenie po południu”. Mieszkania numer 12. W środę, 3 lipca 1935 chciano sprzedać od zaraz w dobrym punkcie „mleczarnię dobrze prosperującą” Wiadomość u H. Kummerta.

Rok 1933

23 kwietnia, niedziela. „W dniu wczorajszym przed domem Nr. 18 przy ul. Nawrot spadł z roweru 19-letni Eugenjusz Klepczarek (wysoka 8), doznając ran tłuczonych twarzy i głowy oraz wstrząsu mózgu. Wezwany lekarz pogotowia ratunkowego po udzieleniu pierwszej pomocy Klepczarkowi, przewiózł go w stanie poważnym do szpitala miejskiego przy ul. Drewnowskiej”.

Rok 1937

Mieszkali: Salewedel Maks; urzędnik państwowy; Wysocka Janina, urzędniczka; Zalcwedel Elżbieta, biuralistka; Zalcweder Erwin, biuralista.

Rok 1938

2o stycznia, czwartek. „Na strych domu przy ulicy Nawrot 18 zakradł się celem kradzieży bielizny Teodor Włodarczyk, zamieszkały w tymże domu, lecz został zatrzymany i osadzony w areszcie”. Poszkodowanym był sąsiad, Mieczysław Proce. Środa, 25 maja – „Dzieje wykolejonego człowieka. Stracił pracę, usiłował popełnić samobójstwo, począł kraść i został skazany na 2 lata więzienia. Przed sądem okręgowym odpowiadał niezwykły przestępca. 32-letni Teodor Włodarczyk, po odbyciu służby wojskowej pracował w kancelarii komornika, został z tej pracy zwolniony, próbował odebrać sobie życie i postrzelił się w skroń, a gdy opuścił szpital i znalazł się bez środków do życia – począł kraść. Wczoraj Włodarczyk odpowiadał już za kradzież po raz siódmy. W dniu 14 stycznia r.b. w południe, Mieczysław Proce, zam. przy ul. Nawrot 18, w chwili, gdy znalazł się w klatce schodowej domu, w którym zamieszkuje, zauważył osobnika w meloniku i z parasolem w ręku, siedzącego na drewnianym pudle. Nieznajomy, który wyjaśnił, że odpoczywa, wydał się Procemu podejrzany i z tej racji pobiegł Proce na strych, by sprawdzić, czy susząca się bielizna wisi, jak wisiała od rana. Okazało się, że kłódka od strychu została wyłamana, a bielizny nie ma. Proce próbował zatrzymać owego „odpoczywającego” pana w meloniku na głowie, ale został przezeń pobity parasolem. W pościgu został ów człowiek zatrzymany. W pudle była istotnie bielizna, pochodząca ze strychu. W czasie dochodzeń Włodarczyk symulował wariata, a w toku przesłuchania u sędziego śledczego podarł jeden z dokumentów z akt swej sprawy. Za ten czyn został oskarżony pociągnięty oddzielnie do odpowiedzialności karnej. Wczoraj obrońca oskarżonego o kradzież bielizny Włodarczyka wywodził, iż jest on chorym psychicznie i wnosił o zbadanie go przez biegłych. Sąd do tego wniosku się nie przychylił. Biegli orzekli jednak, że Włodarczyk jest całkowicie odpowiedzialny za swe czyny. Sąd skazał Teodora Włodarczyka na dwa lata więzienia i postanowił osadzić go po odbyciu kary w zakładzie dla niepoprawnych w Koronowie. (l)”.

22 maja, niedziela. „Sprzedam tapczan higieniczny, garderobę o trzech drzwiach i stół jajkowy rozkładany”. Mieszkania 15.

22 września, czwartek. „W pralni przy ul. Nawrot Nr. 18 uległa poparzeniu ługiem 32-letnia Weronika Stercznikówna, pracownica domowa. Dziewczyna odniosła poparzenia twarzy i klatki piersiowej. W stanie osłabionym przewieziono ją do lecznicy”.

Rok 1939

Mieszkali: Gizelak Władysław, krawiec damski tel. 1o32o; Frycze Julianna, kupiec; Fuks Berek, kupiec, Samuel - elektromonter; Kamiński Jan, krawiec; Uciński Józefat, „majster wyk.”; Sekwedel Maksymilian, urzędnik państwowy; Sobieraj Józef, krawiec; Pastuszyński Henryk, urzędnik; Proce Mieczysław, fryzjer i Wiktoria; Wysocka Helena, urzędniczka; Zalcweder Elżbieta, biuralistka; Zdunowski Józef, biuralista.

Wyrób kapeluszy T. Frankowskiej.

Rok 1945

22 września, sobota. „Dra Stanisława Garstkę prosi o wiadomość Władysław Dutkiewicz, Łódź, Nawrot nr 18-8”. [patrz Nawrot 1]

Rok 1946

4 czerwca, wtorek. „Unieważniam zgubioną legitymację tramwajową parzystą (niebieska) na nazwisko Hryniewicz Ignacy – Nawrot 18, m. 3”.

„Kontrolny spis uprawnionych do głosowania w Głosowaniu Ludowym”: Adamusiak Antoni (ur. 4.8.19o3, pracownik elektrowni, zameldowany 275.1945), Adamusiak Michalina (ur. 29.10.1912, przy mężu, zameldowana 27.5.1945), Bartkowska Helena (ur. 3o.1o.1916, przy mężu, zameldowana 1.1.1946), Bartkowski Stefan (ur. 14.7.191o, dozorca, zameldowana 1.1.1946), Bartkowska Stanisława (ur. 26.4.1925, robotnica, zameldowana 1.3.1946), Dutkiewicz Halina (ur. 2.1.1915, asesor, zameldowana 27.4.1946), Dutkiewicz Władysław (ur. 27.9.1914, sędzia, zameldowany 27.4.1946), Franke Kazimiera (ur. 23.2.19o3, robotnica, zameldowana 27.4.1946), Franke Tadeusz (ur. 24.3.19o7, robotnik, zameldowany 27.4.1946), Grzelak Jerzy (ur. 7.1o.1921, student, zameldowany 27.4.1946), Grzelak Maria (ur. 22.9.192o, przy mężu, zameldowana 27.4.1946), Grzelak Władysław (ur. 2o.5.1893, krawiec, zameldowany 27.4.1946), Guligowski Józef (ur. 1.2.19o4, sklepikarz, zameldowany 27.4.1946), Guligowska Helena (ur. 18.1.19o1, przy mężu, zameldowana 27.4.1946), Hryniewicz Antonina (ur. 13.6.1886, przy dzieciach, zameldowana 27.4.1946), Hryniewicz Ignacy (ur. 25.2.1925, robotnik, zameldowany 27.4.1946), Kramarska Henryka (ur. 29.6.1921, studentka, zameldowana 27.4.1946), Kramarska Janina (ur. 12.4.1889, przy mężu, zameldowana 27.4.1946), Kramarski Jan (ur. 16.6.188o, pracownik PSTP, zameldowany 27.5.1945), Kwiatkowska Michalina (ur. 2o.9.19o2, robotnica, zameldowana 16.2.1946), Mike Danuta (ur. 14.1o.1922, przy mężu, zameldowana 2o.2.1945), Mike Stanisław (ur. 14.4.1922, student, zameldowany 2o.2.1945), Pacak Florentyna (ur. 4.6.1897, pracownica PMS, zameldowana 1939), Pacak Katarzyna (ur. 25.11.1894, przy siostrze, zameldowana 1939), Pastuszyńska Leokadia, ur. 1893, „przy synie”, zameldowana 1939), Pastuszyński Stanisław (ur. 8.5.1863, przy synie”, zameldowany 1939), Piasecka Barbara (ur. 19.2.1922, studentka, zameldowana 3.12.1945), Płodowski Wacław (ur. 6.2.19o4, referent, zameldowany 27.5.1945), Pomieralska Stefania (ur. 21.4.19o9, kierowniczka sklepu, zameldowana 27.4.1945), Pomieralska Antonina (ur. 7.7.1893, przy mężu, zameldowana 27.5.1945), Pomieralski Bronisław (ur. 12.8.187o, emeryt, zameldowany 27.5.1945), Proce Mieczysław (ur. 5.6.19o8, fryzjer, zameldowany 1939), Proce Wiktoria (ur. 22.12.19o3, fryzjerka, zameldowana 1939), Ucińska Stefania (ur. 3.1o.1898, krawcowa, zameldowana 1939).

Rok 195o

1 stycznia, niedziela. „Gosposia potrzebna. Referencje. Nawrot 18, m. 8, tel. 135-6o”.

Rok 1953

1 marca, niedziela. „Starszy emerytowany urzędnik poszukuje pomieszczenia przy kulturalnej rodzinie. Wiadomość Nawrot 18 m. 9”.

7 lipca, wtorek. „Silnik NSU 5oo, części zapasowe, łańcuch, zębatki, kardan Zündapp – sprzedam. Nawrot 18 – garaż po godz. 17”.

Rok 1958

9 marca, niedziela. „Radio „Beethoven” – sprzedam. Nawrot 18 m. 11 pop. oficyna od godz. 11 do 18”.

Rok 1959

„Miejski Handel Detaliczny Nabiałem i Pieczywem [...] Sklep nr 1386”, tel. 3 27 34.

Czabański Wincenty, wytwórnia ekwipunku wojskowego, tel. 27224.

Rok 1963

29 maja, środa. „Kto za to zapłaci? W piątek ubiegłego tygodnia płot o długości 3o mb. był niemal gotów. Wszyscy byli zadowoleni, a szczególnie lokatorzy posesji nr 18 i 2o przy ul. Nawrot. I nagle w ostatni poniedziałek, zjawili się znów ci sami dwaj robotnicy z Zakładu Remontowego MZBM Łódź-Śródmieście i płot rozebrali. Okazało się, że ADM nr 24 zleciła Zakładowi Remontowego ustawienie płotu, który był umieszczony w rocznym planie pracy. Dział Techniczny MZBM zlecenie zatwierdził i przekazał do wykonania, ale Wydział Architektury i Nadzoru Budowlanego DRN przypomniał sobie, iż zaplanowano tu urządzenie zieleńca. Trybiki machiny zaczęły obracać się w odwrotnym kierunku, no i w rezultacie płot rozebrano. Kto będzie odpowiadał za marnotrawienie ludzkiej pracy i materiałów budowlanych? (jp.)”. Fotografię wykonał Leon Olejniczak.

Kolejne numery: